İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü öğretim üyesi ve Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ) Heyelan Uygulama Araştırma Merkezi üyesi Doç. Dr. Tolga Görüm, öğrencisi Seçkin Fidan ile birlikte Türkiye’deki ölümcül heyelan olayları içeren veritabanı oluşturdu. Yaklaşık 3 yıl süren çalışmayla, 1929’dan 2019’a kadar ülkedeki ölümlü heyelanları dijital ve yazılı medya kaynaklarından incelendi, Türkiye’nin heyelan istatistiği çıkarıldı.
Türkiye Ölümcül Heyelan Bilgi Tabanı’na (FATALDOT) nazaran, heyelanların Türkiye’de doğal afet kaynaklı kayıplar ortasında sarsıntıdan sonra en fazla vefata neden olan afet tipi olarak ikinci sırada yer aldığı tespit edildi. Bölge ve vilayetler bazında ise, Doğu Karadeniz birinci sırada yer alırken, en fazla ölümlü heyelanların Trabzon ve Rize’de meydana geldiği belirlendi.
‘JEOLOJİK VE MORFOLOJİK FAKTÖRLER VAR’
KTÜ Heyelan Uygulama Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Aykut Akgün, heyelanların insan hayatına tesirlerinin ortadan kaldırmak için yapılacak çalışmalara farkındalık oluşturma açısından bu cins çalışmaların pahalı olduğunu söyledi.
Dataları pahalandıran Prof. Dr. Aykut Akgün, “Türkiye’deki heyelanların gelişim alanlarına odaklanıldığında hem Batı hem de Doğu Karadeniz, heyelanların en sık görüldüğü yerlerin başında geliyor. Lakin Doğu Karadeniz heyelanların Türkiye’den en fazla görüldüğü alan. Bunu yönlendiren, denetleyen faktörler hem jeolojik, hem morfolojik faktörler ve bunların tetikleyicisi olan iklimsel faktörlerin bölgemizdeki uygunluğuyla orantılı olarak heyelan süreçlerini hızlandırdığını biliyoruz” dedi.
‘HEYELANLAR EN FAZLA TRABZON VE RİZE’DE’
Doç. Dr. Tolga Görüm ile öğrencisinin FATALDOT çalışmasını kıymetli bulduğunu söz eden Prof. Dr. Akgün, “Bu açıdan bakıldığında Doğu Karadeniz bölgesinde de en fazla heyelan sürecinin gözlendiği kentlerin başında Trabzon ve Rize geliyor. Trabzon ve Rize’nin jeolojik, morfolojik ve iklimsel karakteristikleri heyelan gelişimine son derece uygun olduğundan her iki vilayetimizi de bu manada heyelandan etkilenme sürecinin de hazır hale getirmesine neden oluyor. Kamuoyunda heyelanlar her ne kadar zelzeleler kadar tanınan olmasa da bu çalışmada da vurgulandığı üzere ölümcül olma kabiliyeti bakımından sarsıntılardan sonra ikinci sırada geliyor” diye konuştu.
‘YOL HAFRİYATLARI VE BİNALAR HEYELANLARI TETİKLİYOR’
İklim değişimi ile tabiata dışarıdan yapılan müdahalelerin heyelanları tetiklediğini belirten Akgün, “Son 5 yıl içerisinde iklimsel şartlardaki değişimlere bağlı olarak gerçekleşen ani ve ağır ölçüdeki yağışlar heyelanların gelişim sürecini hızlandırıyor. Bu değişimi son 5 yıllık süreçte sezebiliyoruz. Bilhassa ormansızlaştırma, arazi kullanımındaki eksiklik ya da yanlışlar heyelanların gelişim sürecini önemli manada tetikleyebiliyor.
Bölgemizde bilhassa çay tarımının yapıldığı yerlerde heyelanların sık görülmesiyle alakalı olarak önemli bir alaka olduğunu biliyoruz. Bilhassa 1950 ile 1955 yılları ortasındaki periyotta çay tarımı yapılan alanlardaki artışla heyelan gelişimindeki artışa yönelik önemli bir korelasyon olduğunu görüyoruz.
Altyapı çalışmaları, yol hafriyatları ve binalar bölgemizdeki heyelanların tetikleyicisi olarak karşımıza çıkıyor. Bu bakımdan yalnızca doğal nedenler değil, insan tesiriyle ortaya çıkan heyelanların da sayıca ziyan verici kabiliyeti açısından ön plana çıktığını görebiliyoruz” kelamlarıyla açıkladı.
‘DOĞA OLAYI AFETE DÖNÜŞÜYOR’
Akgün, heyelanların afete dönüşmesinde insan faktörü olduğuna dikkat çekerek, “Gerek heyelanlar gerek taşkın ve seller baht değil. Bunların hepsi tabiat olayı fakat bu tabiat olayı insanın müdahalesiyle birlikte maalesef afet boyutuna ulaşıyor. Yerleşim yerini dere yatağını içerisine ya da heyelana hassas yamacın üzerine bina, yol yaparsanız sonuçlarına da katlanmak zorunda kalıyorsunuz. ‘Deprem öldürmez, bina öldürür’ kelamı vardır. Tabiat olayları öldürmez, tabiat olayına müdahale yapılmış alanlarda insanların var olmasıyla can ve mal kayıpları ortaya çıkar” diye konuştu.
Cumhuriyet
