Astana Süreci’nin son toplantılarının somut sonuç veremediği ve Türkiye ve Rusya’nın İran ile uyuşmazlıklarının arttığı bir devirde Doha’da gerçekleşen bu toplantı dikkat alımlı bir gelişme olarak bedellendiriliyor. Her ne kadar İran’ın tam olarak dışlanması manasına gelmese de, bu adımın, Arap dünyasının Suriye konusuna tekrar eğilmesi ve Şam idaresine siyasi sürece ‘Evet’ demesi karşılığında Arap Birliği’ne tekrar dönüş yolunu açabileceği de kaydediliyor.

Çavuşoğlu, “Bugün yeni bir üçlü müşavere süreci başlatıyoruz” dedi ve emellerinin Suriye sıkıntısına kalıcı bir siyasi tahlil bulmak olduğunu kaydetti. Üç ülkenin Suriye ile ilgili diplomatlarının daima temas içinde olacaklarını, dışişleri bakanlarının da periyodik olarak bir ortaya geleceklerini kaydeden Çavuşoğlu, bir sonraki toplantının Ankara’da daha sonrakinin de Moskova’da yapılacağı bilgisini verdi.

Reuters

Katar Dışişleri Bakanı, yeni düzeneğin iki maksadının Suriye’de kalıcı siyasi tahlilin sağlanması ve insani yardımların kesintisiz ve hiçbir bölge dışlanmadan sağlanması olduğunu kaydetti. El Sani, bu üçlü sürecin Astana’ya rakip olmadığını, Suriye konusunda hizmet etmeye çalışan platformlardan biri olacağını söyledi.

Rusya Dışişleri Bakanı da Türkiye, Katar ve Rusya’nın yaklaşık bir yıldır diplomatlar seviyesinde görüştüklerini, yani Doha’daki toplantının bir gecede alınan kararın sonucu olmadığını söyledi. Lavrov, bu yeni düzeneğin 2017’den bu yana işleyen ve Suriye’de çatışmaların önlenmesi ve siyasi tahlil bulunmasını amaçlayan Türkiye-Rusya-İran Astana Süreci’ne alternatif olmadığını vurgularken, “Katar’ın Suriye’deki trajik durumun bertaraf edilmesi için gerekli şartların yaratılmasına katkıda bulunmak istemesini yalnızca memnuniyetle karşılarım” tabirlerini kullandı.

İran dışlanıyor mu?

Katar ve Rus dışişleri bakanlarının karşı açıklamalarına rağmen Doha’da ilan edilen yeni düzeneğin, son periyotta esasen daha çok Türkiye-Rusya diyaloğu ve işbirliğine dönen Astana Süreci’nden kıymetli bir rol çalacağı değerlendirmeleri yapılıyor. Ancak bu durumun Şam idaresiyle derin ilgileri bulunan İran’ın büsbütün dışlanması sonucunu doğurmayacağı da öngörülüyor.

Türkiye ve Rusya’nın Katar ile yeni bir düzenek başlatmalarının nedenleri ortasında şu ögeler öne çıkıyor:

Türk-Rus süreci: Astana Süreci, 2017 başında kurulmuştu ve en kıymetli emeli ülkedeki çatışmaları durdurmak, şiddeti azaltmak ve siyasi sürecin ilerlemesi için gerekli şartları oluşturmaktı. Bu süreçte Türkiye, ölçülü Suriye muhalefeti, İran alandaki Şii milis güçleri ve Rusya da Şam idaresi üzerindeki tesirlerini kullanmışlar ve yapılan güvenlik düzenlemeleri sonucunda Suriye’deki çatışmaları en az düzeye indirmeyi başarmışlardı.

Getty ImagesTürkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ve İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif’in 16 Mart 2018’de Kazakistan’ın Astana kentindeki görüşmesinden bir fotoğraf

Türkiye ve Rusya, Batı Suriye’de devam eden İdlib sorunu için 2018’da Soçi Süreci’ni başlatmışlar ve fiilen İran’ı bu bahiste devreden çıkarmışlardı. Türkiye ve Suriye orduları ortasında 2020 başında yaşanan şiddetli çatışmalara da 5 Mart 2020’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ortasında varılan bir protokolle son verilmişti. Münasebetiyle Suriye’de yaşanan sürecin İran’ın iştirakini gerektirmeyen bir noktaya ulaştığı Ankara ve Moskova’da yapılan değerlendirmeler ortasında olduğu görülüyor.

İran milisleri denetim edemiyor: Tahran idaresinin son devirde Suriye’de bulunan Şii milis kümelerini denetim edememesi Moskova’da, alanda sağlanan kırılgan istikrara ziyan veren bir gelişme olarak görülüyor. Rusya’nın, hem Tahran hem de Şam idareleriyle Şii milislerin faaliyetleri konusunda duyduğu rahatsızlığı ele aldığı görüşmelerden sonuç alamadığı kaydediliyor.

Şii kümelerin yalnızca Suriye’de değil son periyotta Irak’ta da faaliyetlerini artırmaları, ABD ile İran ortasında artan tansiyonun Suriye’ye yansımasını engellemek isteyen Türkiye ve Rusya’nın Katar’la paralel bir süreç geliştirmek istemiş olabileceği bedellendiriliyor.

Astana Süreci siyasi tahlil için gerekli ivmeyi yaratamadı

Siyasi tahlile takviye: Astana Süreci’nin bir öbür değerli misyonu Türkiye, İran ve Rusya’nın ön ayak olduğu Suriye Anayasa Komitesi’nin kurulması ve BM’nin 2254 sayılı Güvenlik Kurulu kararınca sonunda adil seçimlerin yapılmasını hedefleyen siyasi sürecin tamamlanması idi.

2019’da başlayan ve 5. cins toplantılarını yapan Anayasa Komitesi’nden bugüne kadar olumlu bir sonuç alınamadı. İran’ın Suriye’de siyasi bir süreç konusunda istekli olmaması ve Şam idaresinin süreci engellemesi en kıymetli nedenler ortasında görülüyor.

Doha’da yapılan toplantının akabinde açıklanan bildiride ve basın toplantısında yüklü olarak siyasi tahlile atıfta bulunulması, yeni düzeneğin kuruluş maksadını da somutlayan bir gelişme olarak bedellendiriliyor.

9 unsurluk ortak bildirinin 3 unsuru direkt siyasi sürece atıfta bulunurken, Anayasa Komitesi’nin faal formda çalışması için başta BM Özel Temsilcisi Geir Pedersen’in çalışmalarını desteklemek olmak üzere her türlü katkının sağlanacağı kayda geçiriliyor.

Katar’ın sürece katkısı ne olur?

İran ve Katar’ın Suriye açısından en değerli farklılıkları birinin büsbütün Esad idaresinin yanında oburunun ise büsbütün karşısında yer alıyor olmaları. Katar, Suriye iç savaşının çıktığı birinci periyotlardan itibaren Türkiye ile birlikte yer almış ve Esad idaresinin devrilmesi için uğraşmıştı. Fakat bilhassa 2015’den itibaren Suriye konusundaki etkin durumundan geri çekilmeye başlamış, 2017’de Körfez ülkelerinin blokajının akabinde ilgisini büyük ölçüde yitirmişti.

Katar’ın Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan ile bağlantıları olağanlaştırmasının çabucak akabinde Suriye konusunda inisiyatif alması dikkat çekiyor. Türkiye ile özel bağları bulunan, Orta Doğu coğrafyası ve Arap dünyasında etkin dış siyaseti ile ayrışan Katar’ın Esad idaresinin misyondan uzaklaştırılması konusunda eski kararlılıkta olup olmadığı ise şu evrede net olarak bilinemiyor.

ReutersKatar Dışişleri Bakanı Muhammed bin Abdurrahman el Sani

Fakat Katar’ın devreye girmesi, Arap dünyasında son periyotta artan Suriye’nin Arap Birliği’ne dönmesi açısından da bedellendirilen bir öge. Katar Dışişleri Bakanı, basın toplantısında, bir soru üzerine, Suriye’nin 2011 sonunda Arap Birliği üyeliğinin askıya alınmasına neden olan nedenlerin ortadan kalkmadığına dikkat çekti. Lakin Suriye idaresinin siyasi sürecin ilerlemesine müsaade vermesi ve gerçek bir gelişmenin yaşanması durumunda Katar’ın da vetosunun yumuşayacağı beklentisi lisana getiriliyor.

Suriye’nin tekrar inşası

Rus Dışişleri Bakanı Lavrov’un basın toplantısında vurguladığı “Suriye’nin yine inşası” gerekliliği, siyasi sürecin ileri basamaklarında İran yerine dünyanın en varlıklı ülkelerinden olan Katar’ın devrede olmasını daha manalı kılan bir gelişme olarak görülüyor.

ReutersRusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov

Katar ile son derece yakın çalışan, birçok alanda emsal siyasetler üreten Türkiye için de Katarla Suriye sürecinde aktif biçimde yer almak kıymetli bir öge olarak görülüyor. Rusya da, 2015’ten bu yana etkin bir modülü olduğu Suriye buhranının daha fazla uzamamasını ve böylelikle artık Rus maliyesine külfet olmaktan çıkmasını amaçlıyor. Bunun için de milletlerarası toplumun kabul edebileceği bir formülle siyasi tahlilin sağlanması büyük değer taşıyor.

Cumhuriyet