Birinci Türk sinemacı, üretimci ve direktör Fuat Uzkınay’ın vefatının üzerinden 65 yıl geçti.
Uzkınay, 1888’de Üsküdar’da dünyaya geldi. İstanbul Erkek Lisesi’nden sonra İstanbul Üniversitesi Fizik-Kimya Kısmı’ndan mezun olan Uzkınay, öğrencilik yıllarında İstanbul Erkek Lisesi’nde dahiliye memurluğu yaptı.
Türkiye’de sinemaya olan ilginin artmasıyla Uzkınay’ın da dikkatini çeken sinema sanatı, onun dahiliye müdürlüğü yaptığı okulda öğrencilere sinemayı tanıtan ve öğreten dersler vermesini sağladı.
TÜRK SİNEMASINDA BİRİNCİ SEFER SİNEMA ÇEKEN KİŞİ OLDU
Uzkınay, kamera kullanımını Sigmund Weinberg’ten öğrenerek, 1914’de ise Seden Kardeşler ile Ulusal Sinema ismi verilen Sirkeci’deki Ali Efendi Sineması’nın işletmeciliğine başladı.
Birinci Dünya Savaşı’yla orduya katılan Uzkınay, 14 Kasım 1914’te Rus işgalinin sembollerinden kabul edilen Yeşilköy’deki Rusların yaptığı abidenin yıkılışını kameraya alması için ordu tarafından görevlendirildi.
Uzkınay, 14 Kasım 1914’te, cumartesi günü Ayastefanos’taki Rus Abidesi’nin yıkılışını 150 metrelik sinemaya çekerek, Türk sinemasında birinci sefer sinema çeken kişi oldu. Bu sinemayla, Türk sinemasının doğum yıl dönümü olarak kutlanmaya başlandı.
TÜRK SİNEMASININ BİRİNCİ BAHİSLİ SİNEMASINI TEK BAŞINA TAMAMLADI
Devrin Harbiye Nazırı ve Başkumandan Vekili Enver Paşa’nın buyruğuyla kurulan Merkez Ordu Sinema Dairesi’nde (MOSD) Weinberg’in yardımcılığına atanan Uzkınay, “Anafartalar Muharebesinde İtilaf Ordularının Püskürtülmesi”, “Harbiye Nazırının Kıta Teftişi”, “Çanakkale Muharebeleri”, “Von der Goltz Paşa’nın Cenaze Merasimi” üzere pek çok doküman ve haber sineması çekti.
Uzkınay, 1916’nın sonlarında Sigmund Weinberg ile uzun metraj bir sinema sineması yönetmeye başladı. “Leblebici Horhor” oyunundan sinemaya aktarılmaya çalışılan tıpkı isimli imal, başrol oyuncularından birinin ölmesi nedeniyle yarım kaldı.
Benliyan Topluluğu’nun bir öbür oyunu “Himmet Ağa’nın İzdivacı”nı kameraya almaya çalışan direktör, sineması çektiği periyotta oyuncuların askere çağrılması nedeniyle çekimlere orta verse de savaştan sonra Türk sinemasının birinci bahisli sinemasını tek başına tamamladı.
MOSD ve Müdafaa-i Ulusala Cemiyeti’nin sinema çalışmaları ile araçlarının Malul Gaziler Cemiyeti’ne devredilmesinin akabinde Uzkınay, cemiyetin sinema çalışmalarının başına getirildi. Bu periyotta çekilmeye başlayan uzun metrajlı sinemalarda manzara direktörlüğü yapan Uzkınay, işgal yıllarında yapılan protesto şovlarını kameraya aldı.
Malul Gaziler Cemiyeti’nin sinemayla ilgili arşivinin devredildiği Ordu Foto Sinema Merkezi’nin başına geçen Uzkınay, 1953’e kadar bu kurumda çalıştı.
Direktör, emekli olduktan 3 yıl sonra, 29 Mart 1956’da İstanbul’un Göztepe semtinde 68 yaşındayken hayata veda etti.
Ankara’da bulunan Kara Kuvvetleri Foto Sinema Merkezi’nin bir stüdyosuna hizmetlerinden ötürü Uzkınay’ın ismi verildi.
“TÜRK SİNEMA TARİHİNİN MİHENK TAŞLARINDAN BİRİDİR”
Sinema muharriri ve araştırmacı Dr. Mustafa Çetin, “Fuat Uzkınay ve Birinci Sinemamıza Dair” başlığıyla kaleme aldığı makalesinde, Uzkınay’ın Türk sineması için ehemmiyetini şöyle anlattı:
“Fuat Uzkınay, her kural altında Türk sinema tarihinin mihenk taşlarından biridir. Yalnızca birinci Türk sinemasını çekmiş olması ile değil pek çok hususta öncülüğüyle sinemamızda değerli bir yeri vardır. Uzkınay, birinci Türk direktörü olması, Türk sinemasının askeri alandan sivil alana geçişine şahitlik etmesi ve önemli katkılarda bulunması, okulda birinci sinema gösterimini gerçekleştirmesi, birinci imaj direktörlerimizden olması, Kurtuluş Savaşı’na dair belgeseller çekmesi, Sirkeci’de, Anadolu yakasında, bilhassa Üsküdar’da birinci sinema salonlarını açması ve işletmesi üzere pek çok bahiste öncü sıfatı taşımaktadır.”
VAZİFE ALDIĞI KİMİ SİNEMALAR
Uzkınay’ın direktörlüğünü üstlendiği sinemalar ortasında, “İzmir Zaferi”, “Zafer Yollarında”, “Vahidettin’in Biat Merasimi”, “Himmet Ağa’nın İzdivacı”, “Çanakkale Muharebeleri”, “Esir İngiliz Generali” ve “Ayastefanos’taki Rus Abidesinin Yıkılışı” bulunuyor.
“Bican Efendi’nin Rüyası”, “Mürebbiye”, “Binnaz” ve “Bican Efendi Mektep Hocası”, Uzkınay’ın yapımcılığını yaptığı sinemaların ortasında yer alıyor.
Cumhuriyet
