Tiyatro kesimi, şimdiye kadar mevcut mali yasa ve yönetmelikler çerçevesinde ticari faaliyetlerini sürdürmekle birlikte Maliye Bakanlığı, Çalışma Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı üzere kamu otoritelerinin kâfi ilgisine ve dayanağına mazhar olamayan bir dal oldu. Bilhassa ülkemizde kavram karmaşası nedeniyle faaliyetleri 90 NACE kodu ile sınıflandırılan bu dal, birçok hibe ve teşvik kalemlerinden de yararlanamıyor.

Tiyatromuz yaşasın inisiyatifi, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile başka sivil toplum örgütlerinin de iştirakiyle bölüm gündemini ele alan görüşmelerin yanı sıra evvel bakanlık ve ticaret odaları nezdinde birincil olarak tiyatro faaliyetinde bulunan işletmeleri ayrıştırabilmek için NACE kodlarının düzenlenmesi çalışmalarını başlattı. İkinci adım olarak da kesimin tam bir fotoğrafını çekebilmek ve ekonomik büyüklüğünü sayılarla ortaya koyabilmek için hem kayıt içi ve kayıt dışı kaç tiyatro işçisi ve kaç tiyatro işletmesinin olduğunu, mevcut tiyatro salonlarının kapasiteleri ve sahip oldukları teknik altyapıları kapsayan bir envanter çalışması yaptı.

YASA HAZIRLIĞI

Önümüzdeki günlerde Anadolu’da görünür olamayan amatör ve profesyonel sanatçı ve kumpanyaların yerelde yüklendiği misyonu, gelişimini ve bugünkü durumunu tespite yönelik kelamlı tarih çalışmaları ve belgesel sinemaların üretimine yönelik fon arayışına girdi. İnisiyatif, bölüme ait kurumsal hafızanın güçlendirilmesi için bu çalışmaların dijitale aktarılarak arşivlenmesi ve geleceğe kayıt düşülmesi gerektiğini savunuyor.

Bununla birlikte Kültür ve Turizm Bakanlığı nezdinde bir “Tiyatro Yasası” hazırlığı tarafında çalışmalarımız başlayacak.

Tiyatromuz Yaşasın İnisiyatifi Süreksiz Yürütme Şurası üyesi, Tiyatro Eleştirmeni Ragıp Ertuğrul ile sürecin detaylarını konuştuk.

– Tiyatrolar, bilhassa de özel tiyatrolar, pandemi öncesinde kâfi takviyesi alamıyordu. Pandemi sürecinde ise çok daha sıkıntı durumdalar. Devletin nasıl bir siyaset izlemesi gerekirdi ve nasıl bir dayanak siyaseti uygulamalı?

Öncelikle Atatürk’ün kozmik bedellere dayanan, kültürel mirasımızın devamını sağlayan stratejilerini belirlediği, kurumlarını inşa ettiği, kültür insanlarını yetiştirdiği, Devlet garantisi altına aldığı fakat maalesef vakitle zayıflatılan kültür siyasetinin dışında şimdiye kadar hiçbir devlet idaresi bu halde kapsayıcı bir politikayı oluşturma cihetine gitmedi ki hala bir “Tiyatro Yasası”nın olmaması bunun en değerli göstergesi.

O nedenle kültürün sahiplenilmesi ve yaşatılması her vakit, değişen iktidarların insafına kaldı. Tiyatro kesimi de pandemi krizine makus talihine uygun olarak zayıf, korunmasız, teminatsız yakalandı.

Bu periyotta bilhassa Kültür ve Turizm Bakanı Sayın Mehmet Nuri Ersoy’un diyaloğa açık yaklaşımını, bürokrasi tarafından çerçevelenmiş uygulamaları devam ettirmek yerine tahlil odaklı arayışlarını ve tecrübeli bakanlık bürokratlarının da aslında tiyatro dalının sıkıntılarını ve çıkmazlarını iyi bildiğini; bunları bertaraf etme istikametinde hudutlu da olsa çaba gösterdiğini gördük. 2020 ve 2021 yılları için özel tiyatroların projelerine yapılan yardımlar karşılığında alınan taahhütlere toleranslı davranılması, bakanlık uyumunda bir tiyatro çalışma kümesi kurulması, Özel Tiyatroların Projelerine Yapılacak Yardımlara Ait Yönetmelik’te bölümün istek ve beklentileri doğrultusunda değişikliğe gidilmesi dala itimat veren adımlar. Birçok hizmet bölümüyle birlikte tiyatro biletlerine de getirilen vergi indirimlerinin daima kılınması mecburidir.

SANATA ERİŞİM ANAYASAL HAKTIR

– Sanata erişim lüks sayılır durumda malesef ülkemizde.

Çünkü sanata erişim, lüks bir tüketim değil, sıhhat üzere eğitim üzere toplumun tüm bireylerinin sahip olduğu anayasal bir haktır. Davette bulunulan dijital arşiv, sesli oyun ve turne dayanağı projeleriyle ödeneksiz tiyatrolara can suyu olabilecek kaynaklar yaratılması da göz arkası edilmemesi ve kesinlikle artarak devam etmesi gereken uygulamalar. Öte yandan vergi ve SGK borcu üzere ekonomik kriterler yahut faaliyet kodlarının teşvik kapsamı dışında kalması, vergi mükellefi birçok tiyatro işletmesinin, devletin hibe ve teşvik kalemlerinden yararlanamamasına sebep oldu. Ekonomik telaşlardan dolayı yevmiyeye dayalı gelir paylaşımının yani kayıt dışı çalışmanın yaygın olduğu bölüm, kısa çalışma ödeneğinden de yararlanamadığı üzere esnafa yapılan maddi yardımlardan da mahrum kalıyor. Salonu olan tiyatro işletmeleri ise bu süreci en ağır yaşayanlardan oldu. Faaliyetler durmuşken, seyirciden uzak kalınmışken salon kira borçları birikmeye devam ediyor ve şimdi bu hususa bir tahlil bulunamadı. Günlük gereksinimlerin karşılanmasında bile yaşanan zorluk ve uygun hijyen şartlarına sahip yerlerin bulunmaması tiyatroların yeni oyunların provasına girmesinin, yeni projelerin üretmesinin önünde çok büyük mahzur.

DALDA KAYIT DIŞI…

– Tiyatro maddesinden bahseder misiniz?

Üstte bahsettiğimiz tiyatro bölümünün maruz kaldığı tüm sıkıntıların tahlili için gelip takıldığımız nokta; aslında bir “Tiyatro Yasası”nın olmaması. Bölümde kayıt dışılığın önüne geçecek olan yasadır. Sahne ardı çalışanlarının çalışma şartlarının iyileştirilmesi ve mesleksel gelişimlerinin sağlanması başta olmak üzere tüm tiyatro işçilerini toplumsal teminata kavuşturacak olan yasadır.

Bölümde planlı bir istihdam siyaseti yürütülmesini sağlayacak olan yasadır. Türkiye coğrafyasında profesyonel yahut amatör, klâsik yahut çağdaş, gerçek yahut tüzelkişi, salonlu yahut salonsuz tüm tiyatro işçilerinin ve kumpanyaların, toplumun kültürel gelişiminde büyük oranda kamusal hizmet verdiği gerçeği, bir yasa ile teyid edilmelidir. Bu yasa, dalda fırsat eşitliğinin de hem ekonomik hem de sosyokültürel açıdan tesis edilmesini sağlayacaktır.

KÜLTÜR TEŞEBBÜSLERİNE KREDİ İMKÂNLARI

Kültür sanayileri için katma kıymet yaratan tüm eser ve dizaynlar da dahil olmak üzere bir bütün olarak direkt teşvikler ve vergi kolaylıkları, dağıtım kanallarının yaygınlaştırılması, bu alanda KOBİ ve “startup”ların desteklenmesi, bankacılık kesiminin kültür teşebbüslerine kredi imkânları sağlamaya yönelik yeni eserler geliştirmek üzere bilgilendirilmesi, sanat ve sanat eğitimi kurumlarına vergi avantajları sağlanması ve sponsorluğun sahne sanatlarını geliştirici ve kalkındırıcı biçimde düzenlenmesi üzere ekonomik uygulamalar yasanın kazanımları olacaktır.

Kesimin kamusal alanları kullanımı, kamu kurum ve kuruluşlarıyla bağlantıları, Türkiye’nin yurtdışında temsil edilmesi kelam konusu olduğunda sanatkarların maddi olarak desteklenmesi, bürokratik süreçlerde kolaylıklar gösterilmesi, milletlerarası sanatsal işbirlikleri için teşvik edilmeleri, bir kamu hizmeti sunmalarından ötürü reklam ve tanıtım imkanlarında önceliklendirilmesi tiyatro yasası kapsamında ele alınabilecek değerli hususlardır.

TİYATROLAR KURTULSUN DİYE…

Pandemi devrinin başında, bağımsız tiyatroları toplumsal ve ekonomik çöküntüden kurtarabilecek, yaşamasını sağlayabilecek 7 unsurluk talepleri içeren “Tiyatromuz Yaşasın” başlıklı kampanyanın 35 bine yakın imzayla desteklenmesinin akabinde, tüm Türkiye’den 600’e yakın bağımsız tiyatronun istekli iştirakiyle Tiyatromuz Yaşasın İnisiyatifi hareket etmeye başladı.

İnisiyatif, tüm bölgelerden de temsilcilerin bulunduğu yürütme konseyi ile tiyatroların hak temelli çabasını kamu otoriteleri nezdinde yürütüyor; kesimin, bu kuvvetli süreçten sağ çıkmasının ötesinde kayıt altına alınıp her türlü toplumsal teminat, teşvik ve tesis edilecek bir “Tiyatro Yasası” ile AB standartlarına uyumlu bir bölüm haline gelmesini hedefliyor.

Cumhuriyet