AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan, Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin AİHM’in Osman Kavala ve Selahattin Demirtaş kararlarını ele alacağı oturum öncesinde sıklıkla eleştirilen adil yargılanma, niyet ve söz özgürlüğü alanlarını içeren hareket planını geçen hafta açıkladı.
Kamuoyuna hükümet tarafından “reform” olarak lanse edilen insan hakları düzenlemelerini içeren İnsan Hakları Hareket Planı’na ait İnsan Hakları İzleme Örgütü Türkiye Raportörü Emma Sinclair Webb, Eşit Haklar İçin İzleme Derneği Genel Koordinatörü Nejat Taştan ve İnsan Hakları Derneği Eş Lideri Öztürk Türkdoğan değerlendirmelerde bulundu.
Emma Sinclair Webb, “İnsan hakları hareket planının başlangıç noktasının AİHM kararlarının uygulanması olması” gerektiğini vurgulayarak, “On binlerce kişi cezaevlerinde somut kanıt olmadan tutuklu kalıyor, lakin hareket planı onların durumuna yönelik somut bir tahlil sunmadı” dedi. Öztürk planda, “Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararları kesin olarak uygulanacaktır” diye bir sözün olmadığının altını çizdi. Taştan, Hareket Planı’nın ardında, “AİHM’de ihlal kararı verilmiş olayların hepsini uygulamaya koyuyoruz ve yarın sabah tahliye ediyoruz” üzere bir güçlü siyasi iradenin olmadığına dikkat çekti.
“REFORM OLARAK PAZARLAMAK İNANDIRICI DEĞİL”
AİHM’in aldığı Demirtaş ve Kavala kararlarının uygulanmamasıyla birlikte İnsan Hakları Aksiyon Planı’nın açıklanmasını kıymetlendiren Emma, “Büyük bir tutarsızlık var. İnsan Hakları Aksiyon Planı’nın başlangıç noktası AİHM kararlarının uygulanması olmalı, fakat o denli bir şey kelam konusu değil. Aksine, son devirde Cumhurbaşkanı ve üst seviye yetkililer ‘AİHM kararları Türkiye için bağlayıcı değildir’ istikametinde sözler kullandı. Ayrıyeten Hareket Planı’nda, ‘kişi özgürlüğü hakkı ile ilgili mevzuat gözden geçirilecek’ tabiri yer aldı. Katalog hatalardan tutuklanmak için artık somut kanıt koşulu getirilecek denildi, o vakit mevcut olan tutuklamalar nasıl etkilenecek? O mevzuda aksiyon planında bir düzenleme yok. On binlerce kişi cezaevlerinde somut kanıt olmadan tutuklu kalıyor, lakin aksiyon planı onların durumuna yönelik somut bir tahlil sunmadı. Tam da bu yüzden bu temel prensipleri bir ıslahat olarak pazarlamak inandırıcı değil” karşılığını verdi.
Fotoğraf: Sivil Toplum Geliştirme Merkezi
HRW Türkiye Raportörü Emma Sinclair Webb
Neşat Taştan ise, “Osman Kavala ve Selahattin Demirtaş’la ilgili AİHM kararları, 18’inci husus üzerinden Türkiye’ye bir hukuk devleti olmadığını söylemektedir. En azından bu 2 hadise bakımından makul tutukluluk ve cezalandırma için somut kanıt olmadığı söylenmekte hukukun siyasi gayeyle kullanıldığı lisana getirilmektedir. AİHM’in aldığı kararlarda ‘makul tutukluluk ve cezalandırma için somut kanıt yok. Ancak siz bu insanları cezaevinde tutuyorsunuz ve yargıyı bunun için kullanıyorsunuz’ deniliyor. Cumhurbaşkanı, AİHM’de ihlal kararı verilmiş olayların hepsinde uygulamaya koyuyoruz ve yarın sabah tahliye ediyoruz diyebilirdi. O vakit biz kamu vazifelileri olarak ve toplumda anlardı ki bu planın ardında güçlü bir siyasal irade var.”
“Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararları kesin olarak uygulanacaktır” diye bir cümlenin olmadığına” dikkat çekten Öztürk, “Yeni aksiyon planı bu bahiste belirsizlikler var. Yalnızca orada alınan bu kararlarda yer verilen prensiplere uyulacağı yer aldı. Artık bu unsurlar nedir? Bu bahiste hukuk devleti unsurları yine icat edilmeyecek ki. Yani o bahiste aksiyon planında bir sertlik yok, münasebetiyle bu bahiste da hükümeti eleştiriyoruz” dedi.
‘BASKINLARI ARTIK AZALTACAĞIZ’ MI DENİLMEYE ÇALIŞILIYOR?
Aksiyon planına yönelik genel değerlendirmede bulunan Webb, “Bu aksiyon planı övgüyle ilan edildi, lakin sivil toplum kuruluşlarının taleplerini karşıladığını söyleyemeyiz. Kimsenin tenkit ya da niyeti nedeniyle tutuklanmayacağı söyleniyor, ancak hepimiz biliyoruz ki gerçek çok farklı. Bunu gösteren sayısız örnek var. Yeni olmayan genel prensiplerin yanında, Hareket Planı’nda çok teknik ve spesifik düzenlemeler bulunuyor. Aslında onların İnsan Hakları Hareket Planı’nda yer almaması lazım, zira insan haklarıyla direkt ilgili bir boyut taşımıyor. Plan, genel olarak problemlerin itirafı manasına geliyor. Örneğin, söz almak hedefiyle mesai dışı gözaltı yapılmayacak deniliyor. Dolaylı bir formda ‘şafak baskınlarını çok fazla yaptık, artık azaltacağız’ mı denilmeye çalışılıyor?”
Eşit Haklar İçin İzleme Derneği Genel Koordinatörü Nejat Taştan
‘TUTUKLULAR İÇİN SOMUT BİR ŞEY YOK’
On binlerce kişi bu Sulh Ceza Hakimlikleri’nin kararlarından ötürü büyük mağduriyetler yaşadığının altını çizen Webb şunları söyledi:
“Onlara nasıl bir tahlil sunulacağını planda görmüyoruz. Mesela, insanların somut kanıt olmadan tutuklanmayacağı söyleniyor, fakat mevcut tutuklamaların gözden geçirileceği söylenmiyor. Yani aslında on binlerce kişinin somut kanıt olmadan cezaevinde tutuklu bulunması kabul ediliyor, lakin bu bahiste bir adım atılmıyor. Sahiden bir İnsan Hakları Hareket Planı’nı hayata geçirmek kelam konusu ise o ikinci adımın da atılmış olması gerekirdi. Mesela, tutuklu şahısların durumunun değerlendirileceği ve tahliyelerin gündeme gelebileceği söylenmedi. Birebir halde, söz özgürlüğüyle ilgili olarak, kimsenin tenkitten ya da kanıdan ötürü cezaevinde olmaması gerektiği söyleniyor, lakin tutuklu gazeteciler, siyasetçiler ve öbür kesitlerle ilgili somut bir şey yok ortada. Bizim beklentimiz sahiden o temel prensipleri hayata geçirilmesidir. Ne takvim, ne de somut bir teklif kelam konusu.”
İnsan Hakları Derneği Eş Lideri Öztürk Türkdoğan
Planda, “Türkiye’nin İnsan Hakları standartları neden düşük ve neden bu kadar çok ihlal yaşanıyor diye bir sorun tahlili olmadığının görüldüğünü” vurgulayan Taştan, “Bütünsel bir bakış açıları yok. Birtakım hususlar var. Belli kümeler için iyileştirme yazılmış, fakat birebir sorundan mağdur olan öteki kümeler için zikredilmemiş. Dolasıyla bütünsel bir bakış açıları yok. Üçüncüsü, bir İnsan Hakları Hareket Planı’nda olmaması gereken çok fazla teknik detay planın içerisine yerleştirilmiş. Dördüncüsü ve değerli olan planı bir bütün olarak okuduğunuzda ardında bir siyasal iradenin olmadığını görüyorsunuz.”
HAREKET PLANININ AÇIKLANDIĞI GÜN YARGITAY İNCELEMESİ
Hareket planının açıklandığı gün Yargıtay tarafından HDP’li milletvekillerine inceleme başlatılmasını pahalandıran Webb, “Burada da tekrar çelişki bir durum kelam konusu. Bir yandan insan haklarından bahsediyorsunuz, öbür yandan muhalifleri susturmak için elinizden geleni yapıyorsunuz. Parti kapatma davası açılacaksa yahut milletvekililerin dokunamazlığı kaldırılacaksa bir ‘İnsan Hakları Hareket Planı’ nasıl umut verebilir?” dedi.
Öztürk ise durumu, “HDP ile ilgili yapılan soruşturmalar noktasında hükümetin, Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi’nin Ek 1 No’lu protokolündeki “seçme ve seçilme hakkı ilkesine” uygun davranması gerekiyor. Demirtaş AİHM Büyük Daire Kararı; yalnızca Demirtaş’ı ilgilendiren bir karar değildir, bu 46’ıncı hususa nazaran alınmış bir pilot karardır, yani dokunulmazlığı kaldırılan milletvekillerinin tamamını ilgilendiren bir karardır. Türkiye’nin 2016’da yaptığı anayasa değişikliğinin kontrata muhalif olduğunu, milletvekillerinin dokunulmazlığının kaldırılıp tutuklanmasının mukaveleye alışılmamış olduğunu açık açık yazıyor, artık birebir yanlışın tekrar edilmemesi gerekir. Bakın yeniden tıpkı noktaya geldik; yani Türkiye aksiyon planı açıklamışsa, amasız fakatsız lakinsiz AİHM kararlarına uyma mecburiliği olduğunu bilmelidir” formunda kıymetlendirdi.
KOMİTELERİN BİRÇOĞU FONKSİYONSUZ KALDI
Ceza İnfaz Kurumları İnsan Hakları İzleme Komisyonu’nun kurulmasına ait değerlendirmede bulunan Webb, “Türkiye’de birçok emsal sistemler ve komiteler son 20 yıldır kuruldu. Yalnızca cezaevlerinde değil. Lakin bu tip şikayet düzeneklerinin birçoğu fonksiyonsuz oldu. Kağıt üzerinde bir şeyler yapmış olmak ve imaj vermek için kuruluyorlar, lakin temel olarak çok da tesirli olmuyorlar. Mesela esasen mevcut olan İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu ve Kamu Denetçiliği Kurumu var. Bunlar temel insan hakları ihlallerini engellemek ve incelemek için bugüne kadar tesirli olmadı. Bu mevzuda çok umutlu değilim” dedi.
Öztürk ise “Aslında hükümet bir yandan mevcut düzeneklerin ne kadar yetersiz olduğunu kabul ediyor fakat bir yandan da problemlerin varlığını biliyor. Bir komite kuruldu, gittik incelemeleri yaptık, raporumuzu yazdık, tekliflerde bulunduk; pekala bu tekliflerimiz ne kadar hayata geçirilecek? Yani bu tekliflerin hayata geçirilmesi noktasında hükümet nasıl bir düzenleme yapacak? Şayet yalnızca teklifleri olarak kalacaksa, yeniden tesirli olmayacaktır” dedi.
“Bu zati TİHEK’in Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nun vazifelerinden bir tanesidir” diyen Taştan, “TİHEK’te bağımsız bir kurum olmadığı ve Paris İlkeleri’nin öteki kriterleriyle de uyumlu olmadığı için 2016’dan beri tesirli bir kurum olamadı. Evvelce vilayetlerde cezaevi izleme şuraları vardı bir şey olmuyordu. Bağımsız bir cezaevi infaz kurumlarının izlenmesi konseyiyle ilgili olarak bir heyet kuracağız demek, olayı tahlil etmemiş olduklarını gösterir” dedi.
BAKANLAR KOMİTESİ’NİN KARARINI ETKİLEYECEK Mİ?
Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin gerçekleştireceği toplantıyla ilgili değerlendirmede bulunan Webb, “Eylem Planı’nın zamanlaması değerli. Geçen hafta Hareket Planı’nın çıkması tesadüf değildir. Türkiye, Avrupa’ya tatlı görünmek istiyor. Kimi mevzularda sahiden bir şey yapıyormuş, Avrupa Birliği’ne ‘pozitif gündem’ kelam mevzusuymuş üzere davranıyor. 9-11 Mart ortası Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi toplanacak ve hem Demirtaş hem de Kavala kararının orada tartışılacak olması, Türkiye’nin bu uğraşlarında değerli rol oynuyor” dedi.
Planın Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi toplantısı öncesi açıklanmış olmasının sebeplerinden bir adedinin orayı etkilemek maksadıyla yapıldığını tabir eden Taştan, “Eğer onlar planı Türkiye’deki insan hakları savunucuları üzere değerlendirirse çıkacak kararı etkilemeyecek lakin devletler ortası bağlantıların insan hakları dışında diğer birtakım dinamikleri de var ve vakit zaman bu karşımıza çıkabiliyor” dedi.
Öztürk ise, “AİHM’in kararlarını bir hükümetin uygulamaması insan haklarının korunmasında çok çok önemli bir zaaf içinde olduğunu gösterir. Bu nedenle ben zamanlamanın manidar olduğunu, orayı etkilemeye dönük olduğunu düşünüyorum. Fakat sonuç itibariyle bu en fazla 3-6 ay vakit kazandıracaktır” biçiminde kıymetlendirdi.
Cumhuriyet
