Gedenkstätte RavensbrückRavensbrück’teki bayan gardiyanlar (Fotoğraf, 1940’larda çekildi)

1944 yılında bir Alman gazetesinde, “Askeriyeye 20 ila 40 yaş ortasında, sağlıklı bayan emekçiler aranıyor” yazılı bir ilan yer alır. Kelam konusu ilan iyi maaş, fiyatsız yeme içme, konaklama ve de kıyafet imkanları sunar.

Lakin kıyafetlerin bir Nazi üniforması olduğu bilgisi verilmez. Askeriye diye kelam edilen yer de bayan mahkumlar için inşa edilmiş Ravensbrück isimli toplama kampıdır.

Bugün mahkumlar için yapılan o dayanıksız ahşap kışla çoktan tarih oldu. Geriye kalan tek şey, Berlin’in yaklaşık 80 kilometre kuzeyinde, ürkütücü bir biçimde boş olan, kayalık bir alan.

Getty Images1945 yılında Ravensbrück’ün imajı.

Lakin, Ortaçağ Alman yapılarınının 1940’lardaki Nazi versiyonu olan ahşap panjurlu ve balkonlu sekiz sağlam konut hala ayakta duruyor.

Bu konutlar orman ve güzel bir göl görüntüsüne sahip balkonlarıyla, bayan gardiyanların, çocuklarıyla birlikte yaşadıkları yerlerdi.

On yıllar sonra orada vazife yapmış eski bir gardiyan, “Hayatımın en hoş yıllarıydı” diye anlatır o binaları.

Gedenkstätte RavensbrückRavensbrück’te gardiyan olan Johanna Langefeld kendi oğlu ve öteki bir gardiyanın kızıyla birlikte.

Fakat meskenin tek görünümü orman ve göl değildi. Yatak odalarından, mahkum zincirleri ve gaz odasının bacaları da görülebiliyordu.

Ravensbrück’te hafıza müzesinin müdürü Andrea Genest, bayanların yaşadığı yerleri gösterirken, “Çok zayıda ziyaretçi hafıza müzesine bu bayanları sormak için geliyor. Bu alanda erkek çalışanlar hakkında sorulacak pek soru yok” diye anlatıyor ve ekliyor:

“İnsanlar, bayanların da ne kadar zalim olabileceğini düşünmek istemiyor.”

Getty ImagesRavensbrück krematoryumu

Buraya vazife yapmayan gelen bayanların pek birçok, fakir ailelerden, okullarını terk etmiş ve de gelecek hakkında çok az seçeneği olan bireyler.

Toplama kampında sahip olunacak rastgele bir iş, yüksek maaş, konforlu konaklama ve ekonomik açıdan bağımsızlığı da beraberinde getiriyor.

Dr. Genest, “Fabrikalarda çalışmaya nazaran çok daha cazibeli bir işti” kelamlarıyla anlatıyor bu şartları.

İkisi bir ortada: Cehennem ve konut konforu

Fotoğraflarda bayanların, ya konutlarında çay kahve eşliğinde keyifli vakit geçirdiği ya da kol kola girip ormanda köpekleriyle birlikte gülüşerek yaptığı yürüyüşler görülüyor.

Gedenkstätte RavensbrückKamp gardiyanı Anna Enserer’a ilişkin bir Noel kartı.

Bayanların üniformalarındaki Nazi armalarını ya da Alman köpeklerinin mahkumlara eziyetini görene kadar, bu görüntü masumca görünebilir.

Nazi toplama kamplarında 3 bin 500 kadar bayan çalıştı ve bu bayanların tamamı işlerine Ravensbrück’te başladı. Daha sonrasında pek birden fazla da Auschwitz-Birkenau ya da Bergen-Belsen üzere vefat kamplarında vazife aldı.

Getty ImagesMahkumların hür bırakılışı, 30 Mart 1945.

‘Korkunç insanlardı’

Londra’daki meskeninde telefonla irtibata geçtiğimiz 98 yaşındaki Selma van de Perre, “Onlar vahim insanlardı” diyor.

Ravensbrück’te siyasi bir mahkum olan van de Perre, Hollandalı Yahudi bir direnişçi idi.

“Muhtemelen ellerine verilen güçten ötürü işlerini sevdiler. Mahkumlar üzerinde çok fazla yetkileri vardı. Birtakım mahkumlar çok kötü muamele gördü, çok berbat dövüldü.”

Van de Perre, Nazi işgali altındaki Hollanda’da yeraltı işlerinde çalıştı ve Yahudi ailelerin kaçmasına cesurca yardım etti. Eylül ayında yaşadıkları hakkında İngiltere’de “My Name Is Selma” isimli bir kitap yayımladı. Bu yıl Almanya dahil başka ülkelerde yayımlanacak.

Ebeveynleri ve kız kardeşi kamplarda katledilen Van de Perre, düzenlenen anma merasimlerine katılmak için neredeyse her yıl Ravensbrück’e gidiyor.

Ravensbrück, Nazi Almanyası’nda sadece bayanların mahkum edildiği tek toplama kampıydı. Avrupa’nın her yerinden 120 binden fazla bayan burada yattı. Pek birçok direnişçi ya da politik muhalliflerdi. Ortalarında Musevilerin, lezbiyenlerin, seks çalışanlarının yahut evsiz bayanların yer aldığı kalan kısım ise Nazi toplumu için “uygunsuz” görüldüğü için mahkum oldu.

En az 30 bin bayan Ravensbrück’te öldü. Kimileri gaz odalarında, kimileri asılarak. Kalanları da ya hastalıktan ya açlıktan ya da çok çalışmaktan…

Gedenkstätte RavensbrückNazi kumandanı Heinrich Himmler’in Ocak 1941’deki Ravensbrück ziyareti.

Mahkum bayanlar, hemcinsleri olan gardiyanlar tarafından vahşice muamele gördüler. Dövüldüler, azap edildiler ya da öldürüldüler.

Mahkumlar, gardiyanlara “Zalim Brygyda” ya da “Revolver Anna” üzere lakaplar taktı.

Savaştan sonra, 1945’te Nazi savaş kabahatleri mahkemeleri sırasında, Irma Grese isimli gardiyan basın tarafından “güzel canavar” olarak isimlendirildi. Genç, cazip ve sarışın bayan, cinayetten hatalı bulundu ve asılarak idama mahkum edildi.

Nazi üniformalı sarışın, sadist bayan klişesi daha sonra sinemalarda ve çizgi romanlarda cinselleştirilmiş kült bir figür haline geldi.

Lakin Nazi kampı gardiyanı olarak çalışan binlerce bayandan yalnızca 77’si mahkemeye çıkarıldı. Ve çok azı hakikaten mahkum edildi.

Gedenkstätte Ravensbrückİşledikleri vahim cürümlere karşın, savaştan sonra bayan gardiyanların çok azı mahkum edildi.

‘Acımasız şeyler yapan sıradan kadınlar’

Toplama kampındaki bayan gardiyanlar daha sonrasında kendilerini “cahil yardımcılar” olarak gösterebildi. Ki bu da ataerkil savaşta, Batı Almanya’da hiç de güç olmadı. Birçok geçmişleri hakkında hiç konuşmadı. Evlendiler, isimlerini değiştirdiler ve topluma karıştılar.

Fecî şiddet hareketleri nedeniyle mahpusa giren Herta Bothe isminde bir bayan daha sonra kamuoyuna bir açıklama yaptı.

“Bir kusur yaptım mı? Hayır. Yanılgı toplama kamplarının olmasıydı. Lakin oraya gitmem gerekiyordu, aksi takdirde ben de oraya koyulurdum. Yanlışım yalnızca buydu.”

Bu, eski gardiyanların sık sık öne sürdüğü bir mazeretti. Ancak bu yanlışsız değildi. Kayıtlar, birtakım yeni şahısların işin ne olduğunu anlar anlamaz Ravensbrück’ten ayrıldığını gösteriyor. Bu kimselerin gitmelerine müsaade verildi ve olumsuz hiçbir sonuça maruz kalmadılar.

Ravensbrück MemorialRavensbrück’te bayan gardiyanların giydiği şapka.

Van de Perre’ye gardiyanların acımasız birer canavar olup olmadığını sorduğumuzda, şu cevabı veriyor:

“Bence onlar acımasız şeyler yapan sıradan kadınlardı. Bence bu pek çok insan için geçerli olabilir. İngiltere’de bile. Bence bu her yerde olabilir. Müsaade verilirse burada da olabilir.”

Van de Perre, bunun bugün için ürpertici bir ders olduğuna inanıyor.

Ravensbrück MemorialNazi gardiyanı Jane Bernigau

Savaştan bu yana bayan Nazi kamplarındaki gardiyanlar kitaplarda ve sinemalarda kurgulandı. En ünlüsü de, daha sonra Kate Winslet’in oynadığı bir sinemaya de dönüştürülen, Alman romanı The Reader’dı.

Bayanlar bazen sömürülen kurbanlar olarak tasvir ediliyor bazense sadist canavarlar olarak.

Gerçek ise daha dehşetli. Onlar eşi gibisi olmayan canavarlar değillerdi, daha fazla canavarca şeyler yapan sıradan kadınlardı.

Cumhuriyet