İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) bünyesinde yöneticiliğini Hasret Ece’nin yürüttüğü Kültür Siyasetleri Çalışmaları ünitesi her yıl kültür alanındaki kıymetli bir mevzuyu masaya yatıran raporlar yayımlıyor. Bu yılki raporun başlığı “Ekolojik Dönüşüm İçin Kültür ve Sanat”. Bahçeşehir Üniversitesi İktisadi, İdari ve Toplumsal Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Hande Paker’in hazırladığı rapor mevzuyu detaylı biçimde ele alıyor ve yurt dışından birçok örnekle destekliyor. Biz de mevzuyla ilgili merak ettiklerimizi Hande Paker’e sorduk.
İKSV için hazırladığınız “Ekolojik Dönüşüm İçin Kültür ve Sanat” başlıklı rapor farklı datalar içeriyor. Şunu sormak istiyorum en evvel, sanatın kendisi ekolojik olabilir mi ya da nasıl olabilir?
Evet doğal olabilir. Raporun olay olarak ele aldığı iki bağlamda bunun örneklerini görüyoruz esasen. Artık kimi sanatkarlar etrafa ziyan vermeyen gereçler kullanmaya çalışıyor. Hollanda’daki Geleceğin Gereçleri Bankası bununla ilgili bilgi sağlıyor ve eğitimler veriyor. Kimyasal boyalar ya da plastik yerine balık kılçığından elde edilmiş tutkal, ananas atığından elde edilmiş dokumacılık materyali ya da laboratuvarın bahçesinden elde edilmiş kil üzere çevreyi kirletmeyen ve ekolojik alternatifler sunan laboratuvar, sanatkarlar pratiklerini değiştirirken onlara hem yerelde hem de dünyanın farklı bölgelerinde takviye veriyor. Öbür bir örnek müzik bölümünden verilebilir. İngiliz müzik kümesi Coldplay 2019’da yeni albümleri için dünya turnesi yapmayacağını duyurdu ve fakat ekolojik ayak izini sıfırlamanın yolunu bulduğunda tekrar konser düzenleyeceğini açıkladı. Massive Attack kümesi ise müzik sanayisinin iklim değişikliği üzerindeki tesirini Manchester Üniversitesi’nin Tyndall İklim Değişikliği Araştırma Merkezi ile birlikte araştırıyor. Karbon ayak izini azaltmak için küme seyahati ve yapım, izleyici ulaşımı ve yer başlıklarını mercek altına alacak.
Kültür sanat hangi noktalarda ekolojik dönüşüme katkı sağlayabilir size nazaran?
İkinci eksen ise kültür sanat aktörlerinin yaratıcı kapasitelerini ekolojik dönüşüm için harekete geçirmesi. Kültür sanat aktörleri sanatın kıssa anlatıcılığını ve irtibat gücünü kullanarak yeni tahayyüller yaratmak için çalışıyor. Burada kıymetli bir pratik kültürel dönüşümü başlatmak için hem farklı disiplinler ve kümeler ortasında hem de yurttaşlarla diyaloglar kurmak. Bu sayede ekolojik krizi insanlarda yankı uyandıracak yollarla anlatıyorlar ve insan ile tabiat ortasındaki bağı tamir etmeye aracı oluyorlar.
Raporu hazırlarken nasıl bir yol ve sıralama izlediniz? Hangi teşhisler ve tahliller öne çıktı örneğin?
Rapor öncelikle kültür sanat aktörlerinin ekolojik problemleri ve kavramları okumada kullanabilecekleri kapsamlı bir çerçeve sunmayı amaçladığı için politik ekoloji, sosyoloji, kültür siyasetleri ve siyaset bilimi alanlarından ilgili çalışmalar incelendi ve raporda detaylı olarak tartışılıyor. Ayrıyeten, okuyucuya süratli bir kaynak sunmak için muhakkak kavramların kısaca tanımlandığı bir kelamlık ek olarak hazırlandı. Bunun yanı sıra, kapsamlı bir saha çalışması yürütüldü. Hollanda ve İngiltere’den çeşitli kültür kurumları, sivil toplum kuruluşları, mahallî idareler, özel bölüm temsilcileri, sanatkarlar ve değişime istikamet verenler ile (dijital) görüşmeler gerçekleştirildi. Hollanda’da son yıllarda sürdürülebilirlik ve iklim kriziyle ilgili çalışan kültür-sanat aktörlerinin sayısının artığını görüyoruz. İngiltere ise kültür-sanat alanın ekolojik dönüşüme nasıl katkı verebileceğine dair çalışmalar yapan pek çok öncü kurum ve sanatkara mesken sahipliği yapan bir ülke. Bu görüşmelerin dijital olarak yapılması ekolojik ayak izini de kıymetli ölçüde azalttı. Son olarak tüm bu kurum ve teşebbüsler ile ilgili kısa bilgi veren ve birbirleriyle olan etkileşimlerini gösteren bir ağ haritası hazırlandı.
Dünyada hangi örneklerden faydalandınız raporla ilgili? Orada tecrübelerden bilhassa bize de yakın olabileceğini düşündükleriniz hangileri oldu?
Hollanda’da faaliyet gösteren DutchCulture ve Het Nieuwe Instituut’ün işbirliğiyle düzenlenen (Dijital) Milletlerarası Ziyaretçi Programına katıldık. Program kapsamında Boekman Vakfı, Bureau 8080, Amsterdam Belediyesi, Waag, Blue City, Jan van Eyck Academie, Warming Up Şenliği, Casco Arka Institute, Afrikaanderwijk Kooperatifi ve Zone2Source ile görüşüldü. Bu teşebbüsler döngüsellik, yerellik, doğa-insan bağları üzere tahlile yönelik yeni pratikleri hayata geçiriyor. Ayrıyeten belediyeler de yerelde başlayan dönüşüme takviye veriyor. Başta Amsterdam olmak üzere pek çok belediye, iklim ve sürdürülebilirlikle ilgili siyasetler geliştiriyor, altyapıların değişmesine takviye veriyor ve kültür-sanat aktörleriyle ağlar kuruyor. İngiltere’de Julie’s Bicycle, İngiltere Sanat Kurulu, British Council, Artsadmin, The Climate Story Lab ve Creative Carbon Scotland ile görüşüldü. İngiltere’de kültür kurumları uzun yıllardır iklim krizi ile ilgili çalışıyor. İngiltere 2008’de İklim Değişikliği Yasası çıkardı. Kültür kurumları için diğer değerli bir bilgi ise İngiltere Sanat Konseyi’nin sürdürülebilirlikle ilgili aksiyon planlarının raporlanmasını fonlama kaidesi olarak belirlemiş olması. Fon sağladığı 850 kurumdan bunu istiyor ve bu ulusal bir fon kuruluşu için dünyada bir birinci. Türkiye de bütün bu deneyimlerden faydalanabilir, zati raporun emeli bu tartışmayı burada da başlatmak. Türkiye’de uzun yıllardır misal telaşlarla uğraş veren bir etraf hareketi var. Bu hareket yerelde de yaygın. Ayrıyeten KONDA ve İklim Haber’in son araştırması Türkiye’de insanların %69’unun iklim değişikliği ile ilgili kaygılı/çok korkulu olduğunu gösteriyor. Kültür sanat aktörleri raporda yer alan örneklerden ilham alarak etraf hareketi ile bağlar kurabilir ve katılımcılık, yerellik üzere yaklaşımlara dayanak vererek dönüşümü güçlendirebilir.
Uygulama manasında neler öneriyorsunuz? Örneğin bunun kamu/özel dal paylaşımı nasıl olmalı sizce?
İklim krizi çok boyutlu ve devasa bir kriz. Tüm dalların kendini dönüştürmesi, karbonsuzlaşma için gaye belirlemesi, taahhüt vermesi ve bunu gerçekleştirmesi gerekiyor. Olağan kamunun düzenleyici rolü maksatlara ulaşmayı bağlayıcı kılmak açısından çok kıymetli. Fakat öncelikle bu iradenin oluşması lazım. Mahallî idarelerin de değişimi destelemek ve yaygınlaştırmak açısından çok değerli bir rolü var. Belediyeler sürdürülebilirlik siyasetlerinin belirlenebilmesi ve uygulanabilmesi için teklifler geliştirebilir, bilgi ve deneyimlerin paylaşımı için yer sağlayabilir, karbon ayak izinin tahliline ve düşürülmesine aracı olabilir, hibe programlarıyla finansal takviye sunabilir ve yerelde/kurum bazında başlatılan teşebbüsleri kamuoyunda yaygınlaştırabilir. Raporda bunu Amsterdam ve Londra belediyeleri örnekleriyle tartıştık.
Yeni jenerasyonların ekolojik dönüşüme dair refleksleri nasıl size nazaran? Greta örneği Türkiye’de de karşımıza çıkabilir mi mesela?
Yeni nesiller ekolojik dönüşüme neden gereksinim olduğunu çok süratli kavrıyorlar. İklim krizi ile ilgili refleksleri eski jenerasyonlara nazaran çok daha güçlü. Durumun aciliyetinin farkındalar. Greta örneğinin birebir Türkiye’de çıkması gerekmez lakin gençlerin başını çektiği bir hareketlenme burada da kelam konusu. Greta’dan ilham alıyorlar. Gençlerin farkındalığını güçlü yankılanan bir talebe dönüştürmekte tekrar kültür sanat değerli bir rol oynayabilir.
Yasal düzenlemelere de muhtaçlık olacak mı sizce? Ve Doğal Türkiye milletlerarası mutabakatlar konusunda nasıl bir karneye sahip?
Evet, kesinlikle. Yasal düzenlemeler dönüşümü garanti etmiyor lakin yeniden de kıymetli olağan. Temel olarak yapılan düzenlemelerin hayata geçirilmesi. Yasal çerçevenin ekolojik dönüşüm için gerekli siyasetlerin önünü açması gerekiyor. Türkiye yasal çerçeve oluşturmakta şimdi bir adım atmadı. En kıymetlisi dünyada Paris Anlaşması’nı imzalamasına karşın hâlâ onaylamayan son birkaç ülke ortasında. İklim değişikliğini durdurmak için gerekli siyasetleri belirleyen global bir çerçeve olan Paris Mutabakatının bir kesimi olmak çok kıymetli. Olağan tıpkı vakitte Paris Mutabakatının öngördüğü fosil yakıtlardan çıkışı başlatmak gerekiyor.
Cumhuriyet
