Kur’an-ı Kerim’de tıpkı isimli müddette iki sefer ismi geçen ve anlatılara nazaran bir yandan hastalara şifa dağıtırken bir yandan da hikmetli kelamları ile nefisleri tedavi eden Lokman Tabip, bugün de hem tıp alanında hekimliğin atası olarak nitelendiriliyor.

“Hekimliğin atası” olarak bilinen Lokman Doktor, her yıl 14 Ekim’de “Lokman Hekim’i Anma Günü”nde insanlık tarihine bıraktığı izlerle tekrar hatırlanıyor.

Pekala Lokman Doktor kimdir, neler yapmıştır, vefata deva bulmuş mudur? İşte Lokman Hekim’in hayatına dair bilgiler…

LOKMAN TABİP KİMDİR?

Lokman Tabip, Kur’an-ı Kerim’de kendisi ile ilgili bilgiler, tıpkı ismi taşıyan müddette iki kere isminin geçmesi ve oğluna verdiği kimi öğütlerle biliniyor.

Birtakım İslami kaynaklarda da Lokman’a dair çeşitli rivayetler yer alıyor. Bu rivayetlerdeki bilgilerin tıpkı ismi taşıyan yahut misal niteliklere sahip farklı bireylere ilişkin olduğu ve bunların birbirine karıştırıldığı söz ediliyor. Gerçekte biri Kur’an’da belirtilen ve kendisine hikmet verilmesi nedeniyle Lokmanü’l-hakim (Lokman Hekim) diye bilinen, başkası ise Arap şiirinde Lokman bin İsim olarak geçen iki kişinin yanı sıra vakit içinde farklı şahıslara ilişkin çeşitli özellikler de bu isimle anılıyor.

İslamiyet’ten evvel Araplar ortasında uzun ömrü, bilgeliği ve atasözleriyle öne çıkan Lokman, cahiliye periyodu şiirlerinde Hz. Hud’un kavmine ismini veren Ad’a nispetle Lokman b. İsim olarak geçti fakat İslami kaynaklarda bu kişinin Kur’an’da zikredilen Lokman olmadığı vurgulanıyor. Hz. Lokman’ın Kur’an’da örnek bir şahsiyet olarak sunulması, onun Arap toplumunca bilindiğini gösteriyor.

Rivayete nazaran İsim kavmi günahkarlıkları ve peygamberlerini dinlememeleri yüzünden kuraklıkla cezalandırılınca bu felaketten yalnızca Hud ve ona inananlarla yağmur duası için Mekke’ye giden, ortalarında Lokman’ın da bulunduğu bir heyet kurtuldu.

İkinci İsim kavminin çekirdeğini oluşturan bu topluluk, yeni bir kuraklıktan korktuğu için başlarına geçen Lokman ile Sebe bölgesine göç etti ve Me’rib su seddi diye bilinen baraj Lokman tarafından inşa edildi.

“YEDİ KARTAL ÖMRÜ KADAR YAŞAMAK İSTEDİ”

Lokman’ın ne kadar yaşadığı konusundaki rivayetlere nazaran, Lokman Allah’tan uzun ömür diledi ve tercih kendisine bırakıldığında da Arap kültüründe uzun ömrün simgesi olan kartaldan hareketle yedi kartal ömrü kadar yaşamayı istedi.

Lokman’ın 560, bin, 3 bin, 3 bin 500 yahut 4 bin yıl yaşadığı istikametinde bilgiler yer alıyor. Bu nedenle kendisine “Lokmanü’n-nüsur (kartallar kadar uzun yaşayan Lokman)” denildiği üzere “el-Muammer (uzun ömürlü)” lakabıyla da anılıyor.

Hadis alimi Ebu Hatim es-Sicistani, uzun ömürlüler ortasında Lokman’ın Hızır’dan sonra ikinci sırada yer aldığı bilgisini paylaşıyor.

Lokman’ın vefat ettiğinde ise Ahkaf’ta Hud peygamberin kabrinin yakınına, Taberiye gölünün doğu tarafına yahut Remle’ye ya da Yemen’e defnedildiği istikametinde bilgiler bulunuyor.

HZ. MUHAMMED VE LOKMAN

Lokman hikmetli kelamlar söylemesiyle meşhur olduğundan Lokmanü’l-hakim diye de biliniyor. Hz. Muhammed’in Yemen’den gelen bir heyeti karşılarken onlara, “İman Yemenlidir, hikmet Yemenlidir” formundaki iltifatıyla Lokman’ın Yemen’deki İsim kavmine mensup olduğuna atıfta bulunduğu belirtiliyor.

Eski Arap kıssalarında Lokman, İsim kavmine mensup bir kişi olarak takdim edildiği üzere İslami kaynaklarda İsrailoğulları’ndan biri olarak da gösteriliyor. Buna nazaran Lokman’ın, Hz. Eyyub’un kız kardeşinin yahut teyzesinin oğlu olarak söz ediliyor. Lokman’ın, Hz. Davud’dan ilim öğrendiği ve Davud peygamber oluncaya kadar fetva verdiği, sonra da onun yardımcısı olduğu belirtiliyor.

Ayrıyeten Yunan filozofu Empedokles’in Lokman’dan ilim öğrendiği de aktarılıyor. Lokman’ın İsrailoğulları’nın kadılarından biri olduğu, Hz. Davud yahut Hz. İsa ile Hz. Muhammed ortasında yaşadığı da öne sürülüyor.

Öte yandan bir öteki rivayete nazaran de Lokman’dan peygamberlik ya da hikmetten birini seçmesi isteniyor ve Lokman da hikmeti tercih ettiği için hilafet Davud’a veriliyor, Lokman ise ona vezir oluyor.

LOKMAN’A VERİLEN HİKMETLER

Kur’an-ı Kerim’in Mekke’de indirilen 31. mühleti Lokman ismini taşıyor. Lakin bu müddette Lokman’ın kimliğine dair bilgi bulunmadığı üzere İsim kavminden ve onlara gönderilen Hud peygamberden bahseden başka müddetlerde de onun isminden kelam edilmiyor.

Lokman’a verilen hikmetin ilim, üstün kavrama yeteneği, isabetli kelam ve davranış, ilim-amel uygunluğu, din konusunda derin bilgi olduğu belirtiliyor. Hikmetlerinden bir kısmı hadislerde de naklediliyor.

Çok istikametli bir kişiliğe sahip olduğu için Lokman, Bel’am, Ahikar ve Ezop üzere tarihi şahsiyetlerle karşılaştırılıyor.

Ortaçağ boyunca çeşitli kıssaların kahramanı olarak lisanlarda dolaşan Lokman, bir bakıma Araplar’ın Ezop’u haline geliyor. Avrupa’da Ezop ile ilgili söylenenlerin büyük bir kısmı Lokman’a uyarlanıyor. İslami kaynaklarda onun kalın dudaklı, geniş ayaklı, Habeşistanlı yahut Nübyeli bir köle olarak takdim edilmesi de Ezop’u hatırlatıyor.

HEKİMLİĞİN ATASI

Öte yandan Lokman, öteki özelliklerinin yanı sıra hekimliğin atası olarak da tanınıyor.

Lokman’ın bütün bitkilerin özünü bildiği, sıkıntılara şifa olacak reçeteler yazdığı ve çeşitli formüller geliştirdiği belirtiliyor.

TÜRK EDEBİYATINDA LOKMAN TABİP

Türk edebiyatında da Lokman, Arap edebiyatında öne çıkan özelliklerinin yanı sıra hakim/filozof kimliğinden çok doktor olarak öne çıkıyor.

Bu sebeple Türk divan, tasavvuf ve halk edebiyatlarıyla Türk folklorunda “Lokman Tabip, Lokman-ı hazık, tabip Lokman, keder Lokman’ı, şifa Lokman’ı” üzere isim ve sıfatlarla anılıyor. Bu kapsamda Lokman, “Şifa-yı Lokman, deva-yı Lokman, yed-i Lokman, Lokman eli, ilac-ı Lokman, merhem-i Lokman, bab-ı Lokman, muhtac-ı Lokman, yara saran Lokman” üzere isimlerle yer alıyor.

Türk-İslam edebiyat ve kültüründe Lokman’ın tabip özelliği, “hakim” sözünün halk ağzında “hekime” dönüşmesi ve eski periyotta ideolojinin tıp dahil olmak üzere periyodun aşikâr başlı ilimlerini de içine almasıyla öne çıkıyor.

Lokman’ın öğütleri 17. yüzyıldan itibaren Batı dünyasında da dikkati çekiyor.

Lokman Hekim’in tabip kimliği onun şifalı bitkiler konusunda uzman kabul edilmesini gerektirdiğinden bu alanda kaleme alınan kitaplarda, kitap isminden başlayarak çeşitli hastalıklar için sunduğu reçetelere kadar pek çok hususta ismi kullanılıyor.

Ensonhaber