Kameralar karşısında vakur görünmeye çalışan fakat kırgınlığının yüzüne yansımasını engelleyemeyen adam altı yıllık iktidarını 11 dakikada savunmaya, hatasız olduğunu kanıtlamaya uğraşıyordu ancak onu ekrandan izleyenlerin gözlerinde yalnızca öfke ve nefret vardı. Zati o, artık olmayan bir ülkenin devlet lideriydi. TV’de istifasını açıklayan adam Mihail Gorbaçov’du yani Sovyetler Birliği’nin son devlet lideri. Tarih 25 Aralık 1991’di yani dünyanın altüst olduğu gün. 1985 yılında Komünist Parti genel sekreterliğini üstlenmesinden sonra Gorbaçov çabucak kolları sıvadı ve herkesin bildiği ancak kimsenin yüksek sesle lisana getiremediği problemlere el attı. Artık takati kalmayan ekonomiyi tekrar yapılandırmak için “Perestroyka”, endişe imparatorluğuna dönen ülkenin nefes alması, açıkça ve özgürce konuşabilmesi için “Glasnost” ıslahatlarını uygulamaya koydu.
Ancak kısa mühlet sonra tökezlemeye, bir adım ileri iki adım geriye gitmeye başladı. 280 milyondan fazla kişinin yaşadığı 22 milyon kilometrekarelik dev bir ülkede yapılacak en küçük değişikliğin ihtilal boyutunda sonuçlara yol açmasından ürkmüştü.
Meğer yönetenlerle ortasında artık bir uçurum bulunan Sovyet halkı Gorbaçov’un ıslahat mefkuresine dört elle sarılmıştı. İstedikleri çok kolaydı: İnsan üzere yaşamak, örneğin temel besin hususlarına karaborsaya düşmeden, kuyrukta beklemeden ulaşmak. Gorbaçov’un birdenbire frene basmasını “ihanet” olarak gördüler, içlerinde uzun vakittir uyuyan “umut”u uyandırmış ancak onları yarı yolda bırakmıştı.
YELTSİN ATILIMI
19 Ağustos 1991’de Gorbaçov’un Kırım’da tatilde bulunduğu sırada bir küme üst seviye yetkilinin iktidara el koymaya çalışması sonun başlangıcı oldu. Muhalefet önderi Boris Yeltsin’in bir tankın üzerine çıkarak başlattığı direniş, esasen berbat hazırlanmış darbe teşebbüsünün yalnızca iki buçuk günde çökmesini sağladı.
22 Ağustos akşamı Gorbaçov, Moskova’ya döndü lakin darbe teşebbüsü ülkedeki istikrarları altüst etmiş, fiili iktidar Yeltsin’in eline geçmişti. İkisi ortasında eskiye uzanan bir kan davası vardı; Yeltsin aylar boyunca herkesin gözü önünde Gorbaçov’la alay etti, aşağıladı. Asıl darbeyi ise 8 Aralık 1991’de vurdu: Rusya, Ukrayna ve Beyaz Rusya başkanları Sovyetler Birliği’nin artık tarihe karıştığını, yerine Bağımsız Devletler Topluluğu’nun (BDT) kurulduğunu dünyaya duyuran tarihi belgeyi imzaladı. Koca imparatorluk tam 15 modüle bölünmüştü.
Olayları yönlendirebilecek gücü kalmayan Gorbaçov absürt bir duruma düşmüş, ülkesinin tarihe karışmasını herkes üzere seyretmek zorunda kalmıştı. Daha fazla direnmenin anlamsız olduğunu görünce 25 Aralık gecesi televizyondan halka seslenerek istifa ettiğini açıkladı, böylelikle 74 yaşındaki bir ülkenin tabutuna son çiviyi kendisi çaktı. Pekala, Sovyetler Birliği Gorbaçov’un kusurları yüzünden mi yıkılmıştı?
Sorumluluğu tek başına onun sırtına yüklemek haksızlık olur, süreç çok daha evvel yani Batı ile girişilen üstünlük yarışı nedeniyle kaynakların silahlanma ve uzay çalışmalarına aktarılmasıyla başlamıştı. Ülkenin Batı’nın ambargosu altında bulunması değerli bir faktördü ancak Sovyet iktisadı yüklü olarak güç kaynaklarının ihracından gelecek gelire dayanıyordu yani kırılgandı. İktidarda ismi “Komünist Parti” olan, aslında vakit içinde rastgele bir ideolojisi bulunmayan oligarşik yapıya dönüşmüş, toplumdan kopmuş ayrıcalıklı bir küme vardı. Bu gerçek karşısında halk sosyalizmi kurma misyonunu, hayallerini ve heyecanını terk etmiş, çalışmak için bir neden görmemeye başlayınca ülke toptan “stop” etmişti.
Gorbaçov’un 25 Aralık 1991’deki istifası tahminen artık yalnızca formaliteydi lakin hem ülkesi hem de memleketler arası istikrarlar açısından sonuçları devasa oldu.
Cumhuriyet
