Hiperleksi, bir çocuğun erken ve şaşırtan bir formda beklenen yeteneklerinin ötesinde okumaya başlaması ve ekseriyetle buna bebeklik periyodunda gelişen, harflere ve sayılara karşı takıntılı bir ilgi duyma halinin de eşlik etmesidir. Semptomları çoklukla otizmle karıştırılsa da hiperleksili çocukların yaklaşık yüzde 84’ünde otizm vardır.
Hiperleksi bozukluğunun tanısı hakkında açıklamalarda bulunan Psikiyatrist Samuray Özdemir, tedavi usulleri ile ilgili bilgiler paylaştı.
3 FARKLI TIPTA HİPERLEKSİ VAR
Psikiyatrist Dr. Öğr. Üyesi Samuray Özdemir, 3 farklı hiperleksi tipi olduğunu ve teşhislerini şu biçimde açıkladı:
Tip 1 hiperleksi: Bu tip, nörogelişimsel bir bozukluğu/yeti yitimi olmayan çocukların erkenden ve beklenen gelişim seviyelerinin çok üzerinde okumayı öğrenmeleri formunda ortaya çıkar. Tip 1 hiperleksi bir bozukluk olarak kabul edilmediğinden özel bir teşhis yaklaşımı gerekli görülmez.
Tip 2 hiperleksi: Bu tip hiperleksi otizmli çocuklarda görülür. Çoklukla sayılara ve harflere takıntılıdırlar, başka oyuncak çeşitlerine nazaran kitapları ve manyetik harfleri tercih ederler. Ayrıyeten, plakalar ve doğum tarihleri üzere kıymetli sayıları da sıklıkla hatırlarlar. Bu çocuklar çoklukla, göz temasından ve duygusal yakınlık kurmaktan kaçınma ve duyusal uyaranlara çok hassas olma üzere daha tipik otizm belirtilerine sahiptir. Tip 2 hiperlekside görülen esas özellikler çocuğun yaşına nazaran beklenenin çok üzerinde okuma yeteneğinin olması, sayılar ve harflerle takıntılı bir biçimde meşguliyet, bilgi kesimlerini tekrarlamak üzere ezbere öğrenme ve öbür çeşitli davranış problemleridir.
Tip 3 Hiperleksi: Tip 2 hiperleksiye benzeri fakat belirtileri vakitle azalır ve sonunda da kaybolur. Tip 3 hiperleksisi olan çocuklar dikkat cazip halde okuduğunu manaya eğilimi gösterirler lakin sözel lisan gelişimleri geri kalmış olabilir. Bellek fonksiyonları son derece yüksektir. Otizmli çocukların tersine, tip 3 hiperleksisi olan çocuklar etraflarıyla kolay kolay bağlantı kuran, dışa dönük ve duygusal yakınlık gösterebilen çocuklardır. Tip 3 hiperleksiyi teşhis etmek sıkıntı olabilir zira okumaya erken başlamaya ek olarak bu çocuklar, çoklukla bir kadro otizm gibisi özellikler ve davranışlar gösterir. Bunların başında fevkalâde bir ezber yeteneği, duyusal hassasiyet, değişime karşı ağır direnç, fobiler ve dehşetler, sıraya dizme yahut istifleme davranışları, kendilerinden “o” yahut “sen” yahut “ismiyle” bahsetmek halinde zamirleri aksi çevirme gelmektedir. Bununla birlikte, tip 3 hiperleksili çocuklar çoklukla duygusal yakınlık kuran, dışa dönük ve yakın aile üyeleriyle etkileşime giren çocuklardır. Otizm gibisi davranışları vakitle azalır ve yaşlarına uygun biçimde fonksiyonellik gösterebilir hale gelirler.
Hiperleksinin toplumdaki yaygınlığı hakkında net bir şey söyleyebilmenin mümkün olmadığını belirten Dr. Özdemir, araştırmalardan elde edilen istatistiklere nazaran şu halde açıkladı: “Otizmli çocukların yaklaşık yüzde 6 ila yüzde 14’ünde hiperleksi vardır. Hiperleksi olan her çocuğun otizmi yoktur. Hiperleksili çocukların yaklaşık yüzde 84’ünde otizm vardır. 54 çocuktan yaklaşık 1’inde otizm spektrum bozukluğu vardır.” dedi.
HİPERLEKSİNİN TEDAVİ USULÜ
Dr. Özdemir, hiperleksi hastalığının tedavisi için tip 1 hiperleksili çocuklar için tedavi gerektirmediğini lakin tip 2 ve tip 3 hiperleksili çocuklar ise şu tedavi cinslerinden yarar görebileceklerini belirtti: “Konuşma ve lisan terapisi, hiperleksisi olan çocukların lisan ve toplumsal marifetlerini geliştirmeye yardımcı olabilir. Bu teknikte çocukların toplumsal etkileşim ve manaya üzere zayıf oldukları taraflarını geliştirmeye ve güzelleştirmeye yardımcı olmak emeliyle gelişmiş okuma yeteneklerinden yararlanılmaktadır. Her çocuğun toplumsal maharetler, üst seviye lisan hünerleri, konuşulan lisanı manaya, yazma ve konuşma üzere kendine has gereksinimlerine odaklanan şahsa özel bir tedavi planı vardır.”
Terapistlerin bu marifetler üzerinde çalışmak için kullandıkları kimi stratejiler olduğunu söz eden Özdemir. şunları söyledi: “Anlamayı desteklemek için görsel prosedürler, görsel programlar ve vakit çizelgeleri, söz bağlarını öğretmek için çağrışım oyunları, toplumsal kıssalar, neden ve sonuç konusunda kestirim yürütme, ebeveynler ve öğretmenler için stratejiler.”
Tedavi metotlarından bir başkasının uğraş terapileri olduğunu söyleyen Dr. Özdemir, “Bu tedavi yaklaşımı bireye özeldir lakin terapist ebediyen çocuğun uyku, beslenme, öz bakım, okul faaliyetlerine katılma, toplumsal aktivitelere katılma, yazı yazma ve duyusal uyaranlara uygun halde karşılık verme üzere zorluk alanlarında çalışır. Eğitsel yerleştirme süreci tip 2 hiperleksili ve tip 3 hiperleksili çocuklara yaklaşım stratejilerinin temel farklılığını oluşturur. Tip 2 hiperleksili çocuklar, özel eğitim sınıflarından yarar görürler. Çünkü olağan sınıflar onlar için çok fazla uyaran içerdiğinden uygun olmaz ve bu nedenle bire-bir eğitim aldıkları ortamda daha iyi öğrenebilirler. Tip 3 hiperleksili çocuklar ise tipik sınıf ortamında olmaktan daha fazla yarar görürler. Tıpkı yaştaki sınıf arkadaşlarıyla uygun toplumsal etkileşime girebilmek için sınıf ortamında daha fazla talihe sahip olurlar.” dedi.
Ensonhaber
