Kyme, İzmir-Aliağa ilçesinde, Çandarlı Körfezinin Nemrut Koyu kıyısında bulunan bir antik kenttir. Bugün, dar bir alana sıkışmış, etrafı yaygın sanayi tesisleriyle çevrili bir ören yeridir. Sözcük, eski lisanlarda muhtemelen Kuma, günümüzde Kime/Kimi diye okunur.

İsmini bir Amazon bir prensesi olan Kyme’den aldığı söylenir. Amazonlar mitolojide bayan savaşçılar topluluğu olarak anılırlar lakin, gerçek olduklarına dair tarihî bir delil bulunmaz. Kyme sözcüğünün Helen (Yunan) lisanıyla bir ilgisi yoktur.

Kyme’nin İ.Ö.12.yüzyıldan, 3300 yıl öncesine, efsanevi Troya/Çanakkale savaşından sonra kurulduğu ileri sürülür. O devirde Batı Anadolu’ya göç eden Helenler’den Aiol (Eol okunur) uzunluğu bu topraklara yerleşmişlerdi. Kyme, bu Aiol uzunluklarının Batı Anadolu kıyılarında yaşadığı on iki kentten biriydi.

Bunlardan, Yunanistan’ın Lokris-Phrikonis dağında yaşayanların buraya geldikleri ve çabucak on km uzaklıkta bulunan Larissa (Buruncuk-Menemen) kentiyle birlikte bu yöreyi yurt edindikleri söz edilir. Bunun için hem Kyme, hem Larissa isimleri sonuna Phrikonis sözcüğü eklenerek anılırdı. Kyme Phrikonis üzere.

Şimdiye dek yapılabilen dar kapsamlı arkeolojik hafriyatlarda Kyme ören yerinde daha eski periyotlara ait bir iz bulunamamıştır. Lakin, komşu Larissa/Buruncuk’ta Helenler’in buraya gelişinden de evvel bir yerli halkın yaşadığı, Helenler’in onlara Pelasgos dediğini eski tarihçiler yazıyor.

Ünlü söylencesel Troya savaşında Anadolu’ya saldıran Helenler’in baş kumandanı olan Kral Agamemnon’un ailesinden bir kolun Kyme’ye yerleştiği söylenir. Agamemnon, yaralı askerlerinin İzmir-Balçova’daki sıcak su ılıcalarında iyileştirildiğine inanılan savaşçıdır.

Baş kumandanları Agamemnon önderliğindeki Helenler, hikayeye nazaran düzmece “tahta at”ın içine asker doldurup kent surları içine girmişler, böylelikle Troyalıları kandırıp kenti ele geçirmişlerdi. Bu olaya izafeten, yıllarca Agamemnon bir “at” ile simgeleştirilmiş ve Kyme paraları üzerinde “at” imajı basılmıştı.

Bu soy kolundan gelen, ismi tekrar Agamemnon olan Kyme Hükümdarının kızı Demodike’nin, Eskişehir dolaylarını merkez edinmiş bir ülke olan Phyrgia’nın Hükümdarı, her dokunduğu altın olduğu rivayet edilen ünlü Midas’la evlendiği ve dünyada birinci defa altın sikkelerin para olarak kullanılmasını bu ikilinin icat ettiği söylenir. Daha sonraları üzeri “at” simgeli altın sikkeler Ege dünyasının en geçerli paraları, mal değişim araçları olacaktır.

Ayrıyeten, Batı kültürünün en kıymetli kaynaklarından; antik Helen ilahlarını ve dinî inancını kaydeden ve onlarla ilgili bilgilerin günümüze kalmasını sağlayan, İ.Ö.8-7.yüzyılda yaşamış ünlü ozan Hesiodos’un babası Kyme doğumludur. İ.Ö.4.yüzyılın değerli tarihçilerinden, günümüze birçok bilgi aktaran Ephoros da Kymelidir. Demek ki Kyme tıpkı vakitte bir kültür merkezi idi.

İ.Ö.5.yüzyılda çok parlak bir periyot yaşayan Kyme’nin bölgenin metropolü olduğu, otuz kadar kent kurduğu bildirilir.

İ.Ö.480 yılında Yunanistan’a saldıran Pers/İranlıların Hükümdarı I.Kserkses’in savaş gemileri kışı, surları güçlü Kyme’nin rüzgarlara karşı korunaklı limanında geçirmişti. Pers/İranlılar’ın Anadolu’yu işgal ettiği iki yüz yıllık süreçte, Batı Anadolu’da işgalcilere karşı olan büyük isyana Kyme de katılmıştı.

Demek bir başkaldırı geleneği vardı Kymeliler’in!

Pergamon/Bergama Krallığı devrinde, İ.Ö.133 yılında baş gösteren, Aristonikos önderliğindeki, “Güneş Ülkesi” kurmak isteyen eşitlikçi köle isyanında Kyme tekrar isyancıların yanında yer almıştı.

Kymeliler’in, kentin ticaret ömrünü geliştirmek için olsa gerek, gelen giden gemilerden yıllarca liman vergisi almaması, özgür ticaret, o periyotta yadırganmış, alay konusu da olmuştu.

Güya Kymeliler o kadar saftı ki sokakta ortalarında konuşur, tartışırken yağmur yağdığında, ıslanmamak için yol kenarındaki dükkanların önündeki korunmalık stoa/sundurmaların altına sığınmaz, yağmura aldırmadan konuşmaya devam eder, ıslanırlardı.

Güçlü bir iktisada, zenginliğe sahip Kyme rakipleri tarafından kıskanılıyor, küçümsenmeye çalışılıyor olmalıydı.

Bilhassa İ.S.17’de bir akşam vakti yaşanan sarsıntıda Kyme büyük hasar aldı. Kentte ömür bir müddet daha sürse de Kyme bir daha kendini iyice toparlayamadı. Yöre yavaş yavaş ıssız bir alana dönüştü. 13.yüzyıldan sonra bölgeye yerleşmeye başlayan Türklerden Ali Ağa’nın kurduğu çiftliğin ismiyle anılır oldu. Yaşadığımız yakın periyotta süratle artan yatırımlarla giderek büyük bir sanayi merkezine dönüşüyor.

18-19.yüzyılda varlıklı tarihi yapıtlarıyla yabancı gezginlerin dikkatini çeken Kyme’nin birçok yapıtı Fransa ve İngiltere’ye kaçırıldı. Bir kısmı artık İzmir Arkeoloji Müzesinde korunuyor.

İşte insanlık ve Anadolu kültürüne bu türlü izler bırakmış Kyme, bir vakitler bir köy bile olmayan Ali Ağa’nın çiftliğinin dev bir sanayi kentine dönüşme sürecinde berbat bir mukadderata mahkum edildi. Bulunduğu alan yavaş yavaş sanayi tesisleriyle kuşatıldı. Kent ve etrafı tahminen de Türkiye’nin en kirli havasıyla kaplandı. Bacalardan yayılan metan kokusu artık, sık sık etrafta yaşayan insanların burnunu yakıyor.

Bunlarla birlikte yörede “rant” her bedelin üstüne çıktı. Bir adımlık yerler çok büyük nakdî karşılık kazandı.

Bu sıkıntı şartlarda İtalyan arkeologlar Kyme’nin tarihi izlerini ortaya çıkarmaya uğraştılar. İtalya’da, Napoli’nin güneyindeki Cumae (Kuma) antik kenti, ses benzerliğiyle Ege’nin Kymesi ile adaş idi. Tahminen de ortalarında çok eskilerden kalma bir bağ vardı.

Vakitle Petrol, Perto-Kimya, Termik Santral, Demir Çelik, Gemi Söküm, Çağdaş Liman tesisleri ortasında boğulan Kyme ören yeri evvelce 1.Derece Arkeolojik Sit alanı ilan edildi, muhafaza altına alındı. Korunan alan dar olmasına karşın bu iyi bir şeyd: Maddelere nazaran 1.Derece Arkeolojik Sit alanları bozulamaz, hiçbir yapı yapılamaz.

Bir periyot Kyme’de hafriyat yapan heyette bulunan arkeolog Nuray Pehlivan’ın sözüne nazaran, ören yerinin çabucak yakınında bulunan Nemport şirketinin liman kapasitesinin arttırılması için, Kyme’nin bir kısım alanı 1.Derece Sit Alanı olmaktan 3.Derece Sit alanına düşürüldü. 3.Derece Sit Alanlarında kontrollü inşaat yapılabiliyor zira.

Yani yeni bir liman genişletilmesi yapmak için tarihî Kyme’nin, bir vakitler bölgenin metropolü olan kentin bir kısmı feda edilmek durumunda.

“Vahşi kapitalizmin acıması yoktur! Para, doğal ki kültür varlıklarından, tarihi yapıtlardan daha değerlidir! Para kazanmak her şeyin üstündedir!”

Halbuki TC Devleti, milyonlarca lira harcayarak Kyme’nin/Aliağa’nın yaklaşık otuz km kuzeyine, Çandarlı-Zeytindağ-Kazıkbağlara büyük bir liman yapmak için yatırımlar yaptı, yapıyor. Değil Türkiye’nin, Akdeniz’in en büyük limanlarından bir olacağı ileri sürülen bu limana İzmir’den ulaşmak için kıymetli, paralı bir otoyol inşa edildi, işliyor.

Böylesine durumlar varken, bir şirketin işlerini kolaylaştırmak, iskelesini geliştirmek, karını arttırmak için, çevrecilerin, tarih severlerin ve birtakım komşu şirketlerin itirazına karşın Kyme’ye kıyılmaya kalkışılması, Kyme’nin lime lime edilmesi kabul edilebilir bir olgu değildir.

Halbuki kimi çağdaş kapitalistler, sanat yapıtlarına, tarihi yapıtlara paha ve ehemmiyet verip onları esirgeyici, geliştirici tavır alabiliyorlar. Büyük holdinglerimizden biri Urfa- Göbeklitepe’ye sponsorluk yapıyor. Büyük bankalarımız fotoğraf koleksiyonları oluşturuyor.

Kyme, bu üzere sahiplenebilecek, özümsenebilecek tarihi simgelerle doludur.

İlgili Devlet kurumlarının, yetkililerin dikkatli kararlarıyla Kyme’ye daha fazla dokunulmamalı, kıyılmamalıdır. Çok özel olan bu ören yeri onca sanayi tesisi ortasında bir inci üzere durmalı, korunmalıdır.

Yeni liman yapmak isteyenler için 30 km kuzeydeki büyük Çandarlı limanı kâfi de artar bile!

Tarihi miras, tabiat üzere, çocuklarımıza aktaracağımız, insanlığın bize bıraktığı emanetlerdir.

Cumhuriyet