Dedelerinizin ninelerinizin ya da yaşınıza nazaran onların anne ve babalarının fotoğraflarına bir göz atacak olursanız vücutlarının iki büklüm, yüzlerinin buruş buruş olduğunu ve 60’lı yaşlarını sürmelerine rağmen hayattan elini eteğini çekmiş üzere durduklarını görürsünüz. Halbuki günümüzün tertipli spor salonlarına giden, dinç ve enerjik altmışlıklarına baktığınızda tam aksisi bir durumla müsabakanız çok daha muhtemel.
Farklı on yıllarda dünyaya gelmiş olan insanların karşılaştırıldığı son araştırmalarda yaşlanma müddetince meydana gelen gerçek fizikî ve zihinsel farklılıkların saptanması emeliyle üstte kelamı edilen bu yüzeysel izlenimlerin çok daha derinlerine inildi. Bu araştırmalarda makul alanlarda gelişmelere şahit olunmakla birlikte, bu durumun herkes için geçerli olmadığı ve gelişmelerin görünürde toplumsal, davranışsal ve ekonomik etmenlerle ilintili olduğu görüldü.
DOĞUM YILI DEĞERLİ
Finlandiya’da yapılan -birinde fizikî yaşlanmanın, ötekinde bilişsel yaşlanmanın incelendiği- iki farklı araştırma jenerasyonlar ortasındaki değişimin detaylarını çarpıcı bir biçimde gözler önüne seriyor. Jyväskylä Üniversitesi yaşlılık bilimi (gerontoloji) uzmanlarından Taina Rantanen nezaretinde yapılan araştırmada, 1910 ve 1914 yıllarında doğan yetişkinlerle yaklaşık 30 yıl sonra dünyaya gelenler karşılaştırıldı. Her iki yaş kümesi da sırasıyla 1989 ve 1990 ile 2017 ve 2018 yıllarında incelemeden geçirildi. Araştırmanın en hoş yanı her iki yaş kümesine da evvel 75 yaşında ve akabinde 80 yaşında yüz yüze gelinerek 6 fizikî deney ile 5 bilişsel yeteneğin ölçüldüğü sınamalardan oluşan birebir deneyler dizisinin uygulanmış olmasıydı. Halbuki topluluk araştırmalarının büyük bir çoğunluğunda, birçok kişinin öz değerlendirmelerine dayanan, daha dar kapsamlı ölçütlere bakılmaktaydı.
Sonuçta, daha sonra doğan kümenin daha süratli yürüyebildiği, bu bireylerin elleriyle objeleri çok daha sıkı kavrayabildikleri ve alt bacak kaslarının daha güçlü olduğu görüldü. Bu ölçütler, güçsüzlük ve vefat oranları açısından emniyetli göstergelerdi. Bilişsel deneylerde de daha sonra doğanların sözel akıcılıkta (üç dakikada K ile başlayan daha çok sayıda sözcük saymak) ve karmaşık bir parmak oynatma misyonuna süratli reaksiyon vermede daha başarılı oldukları, dahası, sayılarla simgelerin eşleştirildiği bir imtihandan daha yüksek puanlar aldıkları görüldü.
AKCİĞER İŞLEVİ TIPKI
Lakin araştırmacılar jenerasyonlar ortasındaki farklılıkların her şeyi kapsamadığına, akciğer işlevi bedellerinin şaşırtan bir biçimde birebir kaldığına ve -bir olasılıkla son periyotlarda okullarda ve gündelik hayatta ezberleme yetisi eskisi üzere önemsenmediğinden olsa gerek- bir dizi sayının anımsanmasını gerektiren kısa vadeli bellek imtihanında bir ilerleme kaydedilmediğine şahit oldular.
Danimarka’da yapılan 2013 tarihli bir araştırma da doğum yılıyla ilişkili farklılıkların çok ileri yaşlara dek sürebileceğini ortaya koyuyordu: 1915 yılında dünyaya gelen 95 yaşındakilerin bilişsel bir imtihanda 1905 doğumlu 93 yaşındakilerden çok daha başarılı oldukları görüldü. Araştırmada daha geç bir tarihte doğan kümenin yürüyüş suratı ve kavrama gücü açısından rastgele bir üstünlük göstermediği lakin o kümenin üyelerinin -banyo yapma ve giyinme gibi- günlük ömür aktiflikleri konusunda daha mahir oldukları da görüldü.
NEDENLERİ ÇEŞİTLİ
İnsanların daha iyi yaşlanmalarının çeşitli nedenleri var. Bu nedenlerin başında daha iyi sıhhat hizmetleri ve sigara içme oranlarındaki düşüş geliyor. Fizikî fonksiyonların irdelendiği Finlandiya araştırmasının baş muharriri Kaisa Koivunen’e nazaran daha geç tarihte doğan yetişkinlerde en ağır basan öge onların fizikî açıdan çok daha faal olmaları ve daha iri vücutlara sahip olmalarıydı. Bu da onların daha sağlıklı beslendiklerine işaret etmekteydi. (1943 yılında Finlandiya okullarda fiyatsız öğlen yemeği veren dünyanın birinci ülkesi oldu.) Beyinsel fonksiyonlar konusunda en değerli etmenin de eğitim görme mühleti olduğu görülüyordu.
EĞİTİM TESİRLİ
ABD Ulusal Yaşlanma Enstitüsü yöneticilerinden Luigi Ferrucci, eğitimin yaşlanma ve sıhhat açısından son derece güçlü bir tesir yarattığını belirterek “Daha iyi bir eğitim sayesinde bir olasılıkla gelir seviyeniz de daha yüksek olacaktır. Bu da doktora gitme, iyi beslenme ve vücuda ziyan vermeyecek bir işe sahip olma mümkünlüğünün da daha yüksek olması manasına gelir” diyor. Gelir seviyesi yüksek olan ülkelerde bu cins üstünlüklerin sadece hayat müddetini uzatmakla kalmayıp bu müddetin çok daha sağlıklı bir biçimde geçirilmesine de imkan tanıdığı görülüyor.
Hasılı günümüzde 70 yaş aşikâr imkanlara sahip olan şanslı bir kesim için yeni 60 olabilir lakin herkes için birebir durum kelam konusu olmayabilir.
Herkese Bilim Teknoloji mecmuasının katkılarıyla hazırlandı.
Cumhuriyet
