Ankara’nın en işlek meydanlarından Kızılay’da, Ihlamur Sokak’ın köşesindeki Ankara Sanat Tiyatrosu’nda (AST) şimdilerde “gölgeler” konuşuyor. Bir 6 Aralık günü Asaf Çiyiltepe tarafından kurulan tiyatronun tekrar bir 6 Aralık günü boşalan sahnesinde, bir periyoda damgasını vurmuş kaç sanatkarın replikleri, binanın önünden geçen Ankaralının kulağına fısıldıyor.
Uğur Mumcu’dan Faruk Erem’e, Yaşar Kemal’den Sabahattin Ali’ye kadar pek çok muharririn oyunlarının sahnelendiği o salon, Ankaralının hafızasında artık daima o repliklerle hatırlanacak. Koronavirüs salgını en çok sanat topluluğunu vurdu. Lakin Türkiye’de sanat topluluğu bugüne kadar salt salgınla gayret etmedi. Bilhassa tiyatro sanatı ne yazık ki günden güne eridi. Özel tiyatrolar perde açabilmek için Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın takviyesini beklerken, ortalarında AST üzere kaç tiyatroya gereken takviye yapılmadı.
Tiyatrocular, her zorluğa rağmen AST’ı yaşatabilmek, perdelerini sonuna kadar açabilmek için çabaladı. Çok değil, 2000’li yılların başında da AST’ın binası boşaltılmak istenmiş, yerine alışveriş merkezi yahut otoparkın yapılması planlanmış lakin o vakit da sanatkarlar, Ankaralılar ile el ele vererek “Tiyatromuza sahip çıkıyoruz” diyerek bu duruma mani olmuştu. Lakin artan ekonomik şartlar nedeniyle 6 Aralık 1963 yılında, Asaf Çiyiltepe ve arkadaşları tarafından “devrimci ve ilerici bir tiyatro olarak” kurulan AST, yeniden bir 6 Aralık günü boşaltıldı.
KİMLER GELDİ KİMLER GEÇTİ…
Asaf Çiyiltepe, tiyatroyu kurduktan çok kısa bir müddet sonra, 1967 yılındaki doğu turnesine giderken geçirdiği bir trafik kazası sonucu ömrünü yitirdi. Bunun üzerine tiyatronun sanat direktörlüğünü Güner Sümer, Sümer’den sonra da Rutkay Aziz üstlendi. Rutkay Aziz, pek çok oyunun direktörlüğüne imza atarken, sahnede de Ankaralı ile buluştu.
O periyotlarda, çağdaş dünya klasiklerinden pek çok oyun sahnelendi AST’ta. Bilhassa “Brecht-Gorki Tiyatrosu” kimliği kazandı. Genco Erkal, Ergin Orbey, Çetin Öner, Rutkay Aziz ve Yılmaz Onay üzere sanatçı ve direktörlerin yanında, Osman Şengezer ve Yücel Tanyeri üzere sahne dizayncıları üzere Timur Selçuk üzere bestekarların yolu da o sahneden geçti. 1971-1972 döneminde Bertolt Brecht’in yazdığı, Yılmaz Onay’ın yönettiği “Hitler Rejiminin Endişe ve Sefaleti” isimli oyunla, sıkıyönetim tarafından gözaltına alındı oyuncular. 1974-1975 döneminde da AST Türk tiyatro tarihine tabir yerindeyse damga vurdu.
AST’ın oyuncuları, Maksim Gorki’nin tıpkı isimli romanından Bertolt Brecht’in oyunlaştırdığı “Ana” isimli oyunu Rutkay Aziz rejisi ile sahneye taşıdı. Ve bu oyunda dillendirilen “1 Mayıs Marşı”, seyircilerin oyundan çıkarken daima bir ağızdan söylemesiyle Türkiye’ye mal oldu. Bu marş bugün hâlâ her 1 Mayıs Personel ve İşçi Bayramı’nda daima bir ağızdan söyleniyor. Fakat ne yazık ki tam 58 yıldır Uğur Mumcu’dan Faruk Erem’e, Yaşar Kemal’den Sabahattin Ali’ye kadar pek çok muharririn oyunlarının sahnelendiği o salon, Ankaralının hafızasında artık daima o repliklerle, oyun müzikleriyle hatırlanacak bundan sonra.
‘AST YAŞASIN’
AST ile yolu kesişenlerden biri de tiyatro sanatkarı Genco Erkal. 1965 yılında Türkiye’nin birinci tek kişilik oyunu olan “Bir Mecnunun Hatıra Defteri” isimli oyunu birinci sefer AST’ta oynadı Erkal. Erkal, o devri ve sahnenin kapatılmasını şu sözlerle kıymetlendiriyor: “AST salonu elden gitti dedikleri an yüreğim sıkıştı. Tiyatromuzun yakın tarihinin yüz akı, bu denli kıymetli oyuncu, müellif, bestekar ve direktöre konut sahipliği yapmış bir salon bu kadar kolay gözden çıkarılabilir mi? 60 yıllık sanat hayatımın en verimli üç yılını orada yaşadım. 1965 yılında ülkemizin birinci tek kişilik oyunu olan Bir Mecnunun Hatıra Defteri’ni o salonda oynadım. Akabinde birinci Brecht yorumum olan, Asaf Çiyiltepe’nin yönettiği Arturo Ui’nin Önlenebilir Yükselişi geldi.
O devir AST’ın çok güçlü bir takımı vardı. Başrolünü Erkan Yücel’in oynadığı ‘Pazar Gezintisi’ni o takımla sahneledim. Son oyunum ise Orhan Duru’nun uyarladığı ‘Durdurun Dünyayı İnecek Var’dır. Ankara’nın sanat hayatında o yıllar AST bir güneş üzere doğmuştur. Her oyunu olay olur, haftalık biletler çıktığında bir iki saat içinde tükenirdi. İstanbul’a turneye gittiğimizde, bir aylık biletlerin satışa çıkacağı gün 200 metrelik kuyruk oluştuğunu bilirim. Biletler maç bileti üzere karaborsaya düşerdi. Bu tiyatro salonu, restore edilerek kesinlikle yaşatılmalıdır. Önümüzde çok hoş bir örnek var. İstanbul Büyükşehir Belediye Lideri Ekrem İmamoğlu birebir tehlikeyi yaşayan Kenter Tiyatrosu’na nasıl sahip çıkıp salonu kurtardıysa artık tıpkı vazife Ankara Büyükşehir Belediyesi’ne düşüyor. Esasen tiyatro binaları konusunda birçok yıkım sonucu çok derecede yoksullaşmış bulunuyoruz, bir de bu kıymetli yapıyı kaybetmeyelim. AST yaşasın.”
‘YÜZYILLARCA IŞIK TUTSUN’
AST’ta tam 25 yıl misyon alan tiyatro sanatkarı Altan Erkekli de şunları söyledi: “1975 girişli birinci sınıf öğrencisiyken, Lisan ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tiyatro Bölümü’nde, Sevgili Rutkay Aziz’in beni izleyip, Maksim Gorki’nin “Ana” isimli oyununda, “Pavel” rolüyle sahneye çıkardığı, o devlerle birlikte AST’ta başlayan serüvenim, 25 yıl sahne üstü ve gerisindeki misyonlarla devam etti. Beni var eden yerdir AST. Geniş kitlelerle buluşturup, mükafatlar almamı sağlayan yer… Emeği geçen herkese sonsuz teşekkür ediyorum. AST, Ankara’nın simgesidir. Türk tiyatrosunun simgesidir. Sahnesini elbette açık havada, çadır tiyatrosunda da sürdürür lakin o bina Ankaralının kalbinde, tiyatroya gönül vermiş insanların yüreğinde yaşamalıdır. Bakanlık, mahallî idareler, Ankara’nın önde gelen ticari kuruluşları, ortak akılla bir tahlil bularak o sahneyi tekrar Ankara’ya armağan etmelidir. Bu simgenin asırlarca ışık tutmasını istiyorum.”
‘GÖRÜŞMELER DEVAM EDİYOR’
AST’ın salonunu kapatmasına belediyeler de sessiz kalmadı. Ankara Büyükşehir Belediyesi, bir yandan AST’ın tekrar salonuna kavuşması için yetkililer ve binanın sahibiyle görüşmelerini sürdürürken, öteki yandan salgın nedeniyle sıkıntı günler yaşayan öbür tiyatrolara da yardımcı olmaya çalışıyor. Belediye, bu kapsamda 37 tiyatronun oyunlarını da satın aldı. Oyunlar ABB TV’de sanatseverlerin beğenisine sunulacak.
‘DESTEĞE HAZIRIZ’
Çankaya Belediye Lideri Alper Taşdelen de AST için her türlü dayanağı vermeye hazır olduklarını söz etti. Taşdelen, “AST, hepimizin yetişmesinde tesiri olan bir kültür ve sanat mirası; bir aydınlanma köprüsüdür. Belediye olarak bizden talep edilen takviyesi vermeye hazırız. Benim birinci tiyatro izlediğim yerdir. Aziz Nesin’lerin, Uğur Mumcu’ların hiçbir yerde oynanmayan oyunlarının sahne aldığı yerdir. Orada sorun mal sahibi ile ilgili. Şu an Bilkent Sahne’ye taşındılar. Lakin biz AST’ın Ihlamur Sokak’ta perde açmaya devam etmesini istiyoruz” tabirlerini kullandı. Mersin Mezitli Belediye Lideri Neşet Tarhan da “Biz AST’ı oyunlarını nisan-mayıs ayı üzere açmayı planladığımız kültür merkezimizde oynamaları için davet ediyoruz. Takviye vermekten onur duyarız” dedi.
Cumhuriyet
